ނަފްސު މުހާސަބާކުރަމާ ހިންގަވާށެވެ.

މުޙައްމަދު ޝަމްޢޫން

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ. وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى أَشْرَفِ الْأَنْبِيَاءِ وَالْمُرْسَلِيْنَ. نَبِيِّنَا وَحَبِيْبِنَا وَقُدْوَتِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الِّدْينِ. أَمَّا بَعْدُ
ދުވަސްތައް މިހިރަ ފާއިތުވަނީއެވެ. އެކިމީހުންގެ އަޖަލުތައް އައިސް އެބައިމީހުންނާއި ބައްދަލުކުރަނީއެވެ. އެތައްހާސް ބައެއްގެ މައްޗަށް ކަށުނަމާދު ނުކުރެވޭ ދުވަހަކަށް އިރުއަރައި ނުއޮއްސެއެވެ. މަންމަގެ އުގުން ކަށްވަޅަށް މީސްތަކުން ދަތުރު ކުރަނީއެވެ. ދުނިޔަވީ ލައްޒަތުތަކާއި މަލައްޒާތުތަކަށް އެބައިމީހުން އަލްވަދާއު ކިޔަނީއެވެ. 40 އަހަރުވުމުން ތައުބާވުމަށް ޢަޒުމްކޮށްގެން، ޣާފިލުކަމުގެ ނިދިން ނިދާފައި ތިއްބާ ނަރަކައިގެ އަނދަވަޅުތަކުގެ ތެރެއިން އަނދަވަޅަކަށް ދާންޖެހެނީއެވެ. ނަމަވެސް މިއިން ޢިބްރަތް ޙާޞިލްކޮށް، އަމިއްލަ ނަފްސު މުހާސަބާކޮށް ތައުބާވުމަށް އަވަސްވެގަންނަނީ ފަހެ ކޮންބައެއްތޯއެވެ؟

އޭ ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނޭވެ! އަޅުގަނޑުމެންގެ ވަގުތު އައިސްޖެހޭނީ ކޮންއިރަކުކަމެއް ނޭނގެއެވެ. ތައުބާވެ ނަފްސު މުހާސަބާކުރުމަށް އަވަސްވަމާ ހިންގަވާށެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީކުރައްވަވާފައިވެއެވެ. { يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ }(الحشر:18) "އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ﷲ އަށް (ބިރުވެތިވެ) ތަޤުވާވެރިވާށެވެ. އަދި މާދަމާއަށް(ޤިޔާމަތް ދުވަހަށް)ޓަކައި ކޮންމެ ނަފްސެއްވެސް ކޮށްފައިވަނީ ކޮންކަމެއްތޯ ބަލާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ﷲއަށް ތަޤުވާވެރިވާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ﷲ އީ، ތިޔަބައިމީހުން ކުރާކަންތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ އިލާހެވެ." ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. حَاسِبُوْا أَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوْا " ތިބައިމީހުންގެ ހިސާބު (ﷲ ތަޢާލާ) ބެއްލެވުމުގެ ކުރީން، އަމިއްލަ ނަފްސު ހިސާބުކުރާށެވެ."
އޭ ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނޭވެ! އަޅުގަނޑުމެންގެ އަމިއްލަ ނަފްސުތަކާއި ސުވާލު ކުރަމާ ހިންގަވާށެވެ. އުޚްރަވީ ޙަޔާތް ބާއްޖަވެރިކުރުމަށްޓަކާ އަޅުގަނޑުމެން ކޮށްފައިވަނީ ކޮންކަމެއްތޯއެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެންގެ ޢަމަލުގެ ފަތުގައި ގިނަވާނީ ހެޔޮޢަމަލުތައް ތޯއެވެ؟ ޤަބުރުގެ އެކަނިވެރިކަމަށްޓަކާ އަޅުގަނޑުމެން ތައްޔާރުކޮށްފައިވަނީ ކޮންކަމެއްތޯއެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެން އެންމެފަހުން މުޞްޙަފު ހުޅުވާލީ ކޮންދުވަހަކުތޯއެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެންގެ ނަމާދުތައް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ކުރެވިފައިވަނީ ﷲ ތަޢާލާ ޤަބޫލުކުރައްވާފަދަ ގޮތަކަށް، ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއެކުގައިތޯއެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެން ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި، ފާފަފުއްސަވައި ނަރަކައިން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވުމަށް އެދުނީ ކިތައް ފަހަރުތޯއެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެން މި ހިނގަމުންދަނީ ﷲ ރުހިވޮޑިގަންނަވާ މަގުގައިތޯއެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެން އިޚްތިޔާރުކޮށްފައިވާ ރަޙުމަތްތެރީންނަކީ ﷲ ރުވޮޑިގަންނަވާ މަގުން ހިނގުމަށް އަޅުގަނޑެމެންނަށް އެހީތެރިވެދޭ ބަޔެއްތޯއެވެ؟ ...؟ ...؟ ...؟
އޭ ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނޭވެ! ﷲ ތަޢާލާއަށް ސިއްރާއި ފާޅުގައި ބިރުވެތިވަމާ ހިންގަވާށެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ކުޑަކަމެއްގެ ގޮތުގައި ދެކިގެން ކުރަމުންދާ އެންމެކަމެއްވެސް އަޅުގަނޑުމެން ނަރަކަވަންތަވެރީން ކަމުގައި ހަދާފާނެއެވެ. އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުމެންގެ ސަލަފުން މިފަދަކަންތައްތަކަށް ވަރަށްބޮޑަށް ސަމާލުވެލެއްވެވިއެވެ. އެއްފަހަރަކު، ޢަބްދުﷲ ބިން މުބާރަކު ރަޙިމަހުﷲ ޚުރާސާނުން ބަޣުދާދަށް ވަޑައިގެންނެވިއިރު، ޚުރާސާނުގެ މީހެއްގެ އަތުން ހޯއްދެވި ޤަލަމެއް އެމީހާއަށް އަނބުރާ ނުދެއްވަވާ ވަޑައިގެންނެވުނެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް އެ ޤަލަމް ފެނިވަޑައިގެންނެވުމާއެކު 'ސުބުޙާނަﷲ' އޭ ވިދާޅުވެ، އެ ގަލަމް އެމީހާއަށް ރައްދު ކުރެއްވެވުމަށްޓަކާ ހަމަ ވަގުތުން ޚުރާސާނަށް ދަތުރުފެއްޓެވިއެވެ.
ސުބުޙާނަﷲ.. އަޅުގަނޑުމެން އަމާނާތްތަކާމެދު ކަންތައްކުރަނީ މިފަދަ ގޮތަކަށްތޯއެވެ؟ ޢަބްދުﷲ ބިން މުބާރަކު ރަޙިމަހުﷲ އެންމެ ކުޑަކުޑަ ޤަލަމެއް ރައްދުކުރެއްވެވުމަށްޓަކާ ބަޣުދާދުން ޚުރާސާނަށް އެތައްދުރުރާސްތާތަކެއް ކަޑައްތުކުރެއްވެވުމަށްފަހު، ވަޑައިގެންނެވީއެވެ. އެބޭކަލުންނަށް މީސްތަކުންގެ ޙައްޤުތަކުގެ އަގު ވަޒަންކުރެއްވޭތީއެވެ. ކިތަންމެ ކުޑަކަމެއްގެ ސަބަބުންވެސް ނާކާމިޔާބުގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިންވެދާނޭކަން އެބޭކަލުންނަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވާތީއެވެ.
އޭ ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނޭވެ! ވަގުތުފާއިތުވުމުގެ ކުރީން، ތެދުވެރި ތައުބާއަކުން ތައުބާވެ އުޚްރަވީޙަޔާތް ބާއްޖަވެރި ކުރުމަށްޓަކާ މަސައްކަތްކުރަމާ ހިންގަވާށެވެ. ޢަރަބި ޅެންވެރިޔަކު ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ.

وَلَدَتْكَ أُمُّكَ يَابْنَ آدَمَ بَاكِياً ***وَالنَّاسُ حَوْلَكَ يَضْحَكُوْنَ سُرُوْرًا
އޭ އާދަމުގެ ދަރިޔާއެވެ. ތިބާގެ މަންމަ ތިބާ ވިހެއީ (ވޭނާއެކު)ރޮއެރޮއެވާ ހާލުގައެވެ. އެވަގުތު (ތިބާގެ ޢާއިލާގެ)މީސްތަކުން، (ތިބާ އުފަންވުމުގެ އުފަލުގައި) ހެމުންދިޔައެވެ.
فَاعْمَلْ لِنَفْسِكَ أَنْ تَكُوْنَ إِذَا بَكَوْا*** فِيْ يَوْمِ مَوْتِكَ ضَاحِكاً مَسْرُوْراً
ތިބާ މިދުނިޔެއަށް އަލްވަދާޢުކިޔާދުވަހު އެބައިމީހުން ރޮއެ ހިތާމަކުރާއިރު، ތިބާ އުފަލުގައި ވުމަށްޓަކާ (ހެޔޮ) ޢަމަލު ކުރާށެވެ.

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އައްޔާމުއްތަޝްރީޤް

މުޙައްމަދު ޝަމްޢޫން

އެންމެހައި ޙަމްދު ތަޢުރީފާއި ޘަނާ ޙައްޤުވެގެންވަނީ ﷲ ތަޢާލާއަށެވެ. އެއިލާހީ އަޅުގަނޑުމެންނަށްޓަކައި ހެޔޮކަމުގެ މޫސުމްތައް ލެއްވެވި އިލާހެވެ. ޞަލަވާތާއި ސަލާމްލެއްވެވުން އެދި ދުޢާކުރަނީ، އެ މޫސުމްތަކުގެ ބޭނުން އެންމެ ހެޔޮގޮތުގައި ހިފާނޭގޮތް ދަސްކޮށްދެއްވި މާތް ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމައަށެވެ. މި ޞަލަވާތުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ އާލުންނާއި އާޞްޙާބުންނާއި، ޤިޔާމަތަށްދާންދެން އެކަލޭގެފާނު ދެއްކެވި މަގުން ހިނގަމުންދާހާ ބަޔަކު ޝާމިލުކުރަމެވެ.
އާދެ، އަޅުގަނޑުމެން މިހާރު ވޭތުކުރަމުން މިދަނީ ޒިކުރުކުރުން އިތުރުކޮށް، ﷲ ތަޢާލާއަށް ކުއްތަންވުމަށްޓަކާ އެއިލާހު ލައްވަވާފައިވާ ދުވަސްތަކުގެ ތެރެއިން ދުވަސްތަކެކެވެ. އެދުވަސްތަކާއި ބެހޭގޮތުން ﷲތަޢާލާގެ ވަޙީބަސްފުޅު وَاذْكُرُواْ اللّهَ فِي أَيَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ "ޢަދަދު ކަނޑައެޅިގެންވާ ދުވަސްތަކެއްގައި ﷲ ހަނދުމަކޮށް(ތަކްބީރުކިޔައި) އުޅޭށެވެ" ބާވައިލެއްވުނު ދުވަސްތަކެވެ. އާދެ އައްޔާމުއްތަޝްރީޤުގެ ދުވަސްތަކެވެ.

އައްޔާމުއްތަޝްރީޤަކީ ޙައްޖުމަހުގެ 11، 12، 13 ތިންދުވަހެއެވެ. މިދުވަސްތަކަށް 'އައްޔާމުމިނާ' ވެސް ކިޔެއެވެ. މިދުވަސްތަކަކީ ޙައްޖުގެ މާތްއަޅުކަމަށްފަހު ﷲއަށް ޙަމްދުކޮށް، ޝުކުރުކޮށް، އުފާފާޅުކުރުމަށް އޮތް ދުވަސްތަކެކެވެ. ޞަޙީހް މުސްލިމުގައި ނުބައިޝަތުލް ހުޒަލީ ރަޟިޔަﷲޢަންހުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. أَيَّامُ التَّشْرِيْقِ أَيَّامُ أَكْلٍ وَشُرْبٍ "އައްޔާމުއްތަޝްރީޤަކީ ކެއުމާއި ބުއިމުގެ ދުވަސްތަކެކެވެ." ޞަޙީހް މުސްލިމްގެ އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ. وَذِكْرٍلِلَّهِ " އަދި ﷲ ގެ މަތިން ހަނދުމަކުރުމުގެ(ތަކްބީރުކިއުމުގެ) ދުވަސްތަކެކެވެ."
މި ދުވަސްތަކުގައި ޙައްޖުވެރިންގެތެރެއިން ހަދްޔުކަތިނުލެވުނު މީހާ ފިޔަވައި އެހެން އެއްވެސް މީހަކު ރޯދަ ހިފުން ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ވަނީ މަނާ ކުރައްވަވާފައެވެ. عن الزهري عن عروة عن عائشة . وعن سالم عن ابن عمر رضي الله عنهم قَالَا : لَمْ يُرَخَّصْ فِيْ أَيَّامِ التَّشْرِيْقِ أَنْ يُصَمْنَ إِلَّا لِمَنْ لَمْ يَجِدْ الهَدْيَ "ޢާއިޝާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހާއާއި އިބްނު ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުމާ ވިދާޅުވިއެވެ. އައްޔާމުއްތަޝްރީޤުގައި ހަދްޔުނުލިބުނު މީހާ ފިޔަވައި އެހެންމީހަކަށް ރޯދަ ހިފަން ހުއްދަދެވިގެންނުވެއެވެ." (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ)

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

ޢީދު ދުވަހުގެ ޙުކުމްތަކުގެ ތެރެއިން...

މުޙައްމަދު ޝަމްޢޫން

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ. وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى أَشْرَفِ الْأَنْبِيَاءِ وَالْمُرْسَلِيْنَ. نَبِيِّنَا وَحَبِيْبِنَا وَقُدْوَتِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الِّدْينِ. أَمَّا بَعْدُ
އަޅުގަނޑުމެންނާއި ކުރިމަތިމިލަނީ މުސްލިމުން އުފާފާޅުކުރުމަށްޓަކާ ﷲ ތަޢާލާ ލައްވަވާފައިވާ ދެދުވަހުގެ ތެރެއިން ދުވަހެކެވެ. އާދެ އަޟްޙާޢީދު ދުވަހެވެ. އަނަސްބިން މާލިކް ރަޟިޔަﷲޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. كَانَ لِأَهْلِ الْجَاهِلِيَّةِ يَوْمَانِ فِي كُلِّ سَنَةٍ يَلْعَبُوْنَ فِيْهِمَا فَلَمَّا قَدِمَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْمَدِيْنَةَ قَالَ كَانَ لَكُمْ يَوْمَانِ تَلْعَبُوْنَ فِيْهِمَا وَقَدْ أَبْدَلَكُمُ اللهُ بِهِمَا خَيْرًا مِنْهُمَا يَوْمَ الْفِطْرِ وَيَوْمَ الأَضْحَى (قال الشيخ الألباني : صحيح ) "ޖާހިލިއްޔަޒަމާނުގެ އަހުލުވެރިން އުފާފާޅުކޮށްއުޅޭ 2 ދުވަހެއް އޮތެވެ. ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ މަދީނާއަށް ވަޑައިގެންނެވުމަށްފަހު ޙަދީޘްކުރެއްވެވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އުފާފާޅުކޮށްއުޅުނު 2 ދުވަހުގެ ބަދަލުގައި އެއަށްވުރެ މާ ހެޔޮކަންބޮޑު ދެދުވަސް ﷲ ތަޢާލާ ލައްވަވައިފިއެވެ. އެއީ ފިޠުރުގެ ދުވަހާއި އަޟްޙާގެދުވަހެވެ." މިފަދަ ދުވަހެއް އަޅުގަނޑުމެންނާއި ކުރިމަތިލުމުގެ ކުރިން އެދުވަހު، ކުރަންޖެހޭ ކަންތައްތައް ދެނެގަތުމަކީ މުހިއްމުކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން ޢީދުދުވަހުގެ ބައެއް ޙުކުމްތައް އަޅުގަނޑުގެ އަމިއްލަ ނަފްސަށާއި ތިޔަލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނަށް ހަނދާން ކޮށްދޭން ގަސްތުކުރަމެވެ.

1. ޢަރަފާތްދުވަހުގެ(ޙައްޖުމަހުގެ 9ވަނަ ދުވަހުގެ) ފަތިސްނަމާދު ނިމުނީއްސުރެ އައްޔާމުއްތަޝްރީޤުގެ ފަހުދުވަހުގެ(ޙައްޖުމަހުގެ 13ވަނަ ދުވަހުގެ) އަޞްރު ވަގުތާއި ހަމައަށް މިސްކިތްތަކާއި މަގުތަކާއި ބާޒާރުތަކާއި ގެތަކުގައި ތަކްބީރުކިއުން ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ.
2. ފިރިހެނުން ތަކްބީރުކިޔާނީ ބާރަށެވެ. އަދި އަންހެނުން ސިއްރުންނެވެ.
3. އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި ކިޔަމުންދާގޮތަށް، ޖަމާޢީކޮށް އިމާމްމިހާގެ ފަހަތުން ތަކްބީރުކިޔުމަކީ އޮންނަ ގޮތެއްނޫނެވެ.
4. ތަކްބީރުގެ ޞިފައަކީ: اللهُ أَكْبَرُ، اللهُ أَكْبَرُ، اللهُ أَكْبَرُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَاللهُ أَكْبَرُ، اللهُ أَكْبَرُ، وَلِلَّهِ الْحَمْدُ
5. ޢީދުނަމާދަށް ދިއުމުގެ ކުރިން ހިނައިގަތުން ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ.
6. އަތުގައިވާ އެންމެރަނގަޅު ހެނދުންލުމާއި މީރުވަސްދުވާ ހުވަނދުލުމަކީވެސް ސުންނަތްވެގެންވާކަމެކެވެ.
7. ފިޠުރުޢީދު ދުވަހު، ޢީދުނަމާދަށް ދިއުމުގެ ކުރިން (ކަދުރުފަދަ) އެއްޗެއް ކެއުން ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ. ޢަޟްޙާޢީދު ދުވަހު، ކެއުން ސުންނަތްވެގެންވަނީ ޢީދުނަމާދަށް ފަހުގައެވެ.
8. ޢީދުނަމާދުގެ ވަޤުތަކީ އިރު އެރީއްސުރެ، އިރުމެދުން ފިލައްޖެއުމަށްދާންދެނެވެ.
9. އަންހެނުންނާއި ކުޑަކުދިންވެސް ޢީދުނަމާދަށް ގެންދިއުމަކީ ސުންނަތްވެގެންވާ ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް އަންހެނުން ގެންދިއުމުގައި ޝަރުޠުތަކެއް ކަނޑައެޅިފައިވެއެވެ.
ހ. ފިރިހެނުންނާއި މަސްހުނިނުވުން.
ށ. ފުރިހަމައަށް ހިޖާބުވެގެން ތިބުން
ނ. ޢަތަރު ނުލުން
10. ޢީދުނަމާދުގައި އޮންނަނީ 2 ރަކުޢަތެވެ. ފުރަތަމަރަކުޢަތުގައި ތަކްބީރަތުލް އިޙްރާމަށްފަހު 7 ތަކްބީރުކިޔުން ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ. އަދި ފާތިޙާސޫރަތަށްފަހު ޤާފުސޫރަތް ނުވަތަ އަޢުލާސޫރަތް ކިޔެވުމަކީވެސް ސުންނަތްވެގެންވާކަމެކެވެ. ދެވަނަރަކުޢަތުގައި ސަޖިދައިންތެދުވަމުންކިޔާ ތަކްބީރުގެ އިތުރަށް 5 ތަކްބީރުކިޔުން ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ. އަދި ފާތިޙާސޫރަތަށްފަހު ވާޤިޢާސޫރަތް ނުވަތަ ޣާޝިޔާސޫރަތް ކިޔެވުން ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ.
11. ޝެއިޚް ޢުޘައިމީން ރަޙިމަހުﷲ ވިދާޅުވެފައިވަނީ ޢީދުނަމާދަކީ ޢައިނިއްޔަ ފަރުޟެއްކަމުގައެވެ. ޝެއިޚުލް އިސްލާމް އިބްނި ތައިމިއްޔާ ރަޙިމަހުﷲގެ ރައުޔަކީވެސް މިއެވެ. އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ފަރުޟުކިފާޔާއެއްކަމުގައި ވިދާޅުވާއިރު އަނެއްބައި ޢިލްމުވެރިން އެއީ ގަދަވެގެންވާސުންނަތެއް ކަމުގައިވެސް ވިދާޅުވެއެވެ.
12. ޢީދުނަމާދުގައި ބަންގިގޮވުމެއް، އަދި ޤަމަތްދިނުމެއްވެސް ނުވެއެވެ. އަދި ޢީދުނަމާދުގެ ކުރީގައިވެސް އަދި ފަހުގައިވެސް ސުންނަތްކުރުން ޘާބިތުވެގެނެއްނުވެއެވެ. ނަމަވެސް ޢީދުކުރާ މުޞައްލާއަށް މިސްކިތުގެ ޙުކުމް އަންނާނޭކަމަށް ޝެއިޚް ޢުޘައިމީން ރަޙިމަހުﷲ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެހެންކަމުން ޝެއިޚްބުރަވެލައްވަނީ ތަޙިއްޔަތުލް މަސްޖިދް އެތަނުގައި ކުރެވޭނޭކަމަށެވެ.
13. ޢީދުނަމާދުކުރުން ސުންނަތްވެގެންވަނީ ހުސްބިމެއްގައެވެ. މަޖުބޫރީހާލަތަކަށްޓަކައި މެނުވީ މިސްކިތުގައި ޢީދުނަމާ ނުކުރެވޭނޭ ކަމުގައި ޢިލްމުގެ އަހުލުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ.
14. ޢީދުނަމާދުގައި ދެ ޚުޠުބާވެއެވެ. ހުކުރުނަމާދާއި ޚިލާފަށް ޢީދުނަމާދުގެ ޚުޠުބާ ކިޔާނީ ނަމާދުކުރުމަށްފަހުގައެވެ.
15. ޚުޠުބާނިމުމުން ޢުޟްޙިޔާ ކަތިލުމަށް އަވަސްވެގަތުމަކީ ސުންނަތެކެވެ. ނަމަވެސް އެދުވަހު އުޟްޙިޔާ ކަތިނުލެވޭ މީހާއަށް، އައްޔާމުއްތަޝްރީގުގެ 3 ވަނަ ދުވަސް ނިމުމުގެ ކުރިން ކަތިލެވިދާނެއެވެ. އަދި އުޟްޙިޔާއިން އެއްވެސް މިންވަރެއް ވިއްކުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ.
16. ޢީދުނަމާދަށްދިޔަމަގު ނޫން އެހެންމަގެއް، ގެއަށް ދިއުމުގައި އިޚްތިޔާރުކުރުން ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ.
17. އެކަކު އަނެކަކަށް، ޢީދުގެ ތަހުނިޔާއެއްގެ ގޮތުގައި ' تَقَبَّلَ اللهُ مِنَّا وَمِنْكَ ' ކިޔުމަކީ ސަލަފުންގެ ބައެއްބޭކަލުންގެ ކިބައިން ޘާބިތުވެފައިވާ ކަމެކެވެ.
18. ގިނަގިނައިން ޒިކުރު ކުރުމަކީ، ޚާއްޞަކޮށް ޢީދުދުވަހު އަދި ޢާންމުކޮށް ހުރިހާދުވަހެއްގައިވެސް ކުރުން ސުންނަތްވެގެންވާ ކަންތައްތަކުގެތެރެއިން ކަމެކެވެ.
19. ޢީދުދުވަސް ހުކުރުދުވަހަކަށް ވެއްޖެނަމަ ކަންތައް ކުރަންވީ ގޮތާމެދު ޢިލްމުވެރިންގެ ތަފާތު ރައުޔުތަކެއް އައިސްފައިވެއެވެ.
ހ. ޢީދުނަމާދާއި ހުކުރުނަމާދާއި، ދެނަމާދު ކުރުންވެސް ވާޖިބުވާނެއެވެ. މިއީ ގިނަ ފިޤުޙުޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ.
ށ. ދެނަމާދު ކުރުން ވާޖިބުވާނީ ހަމައެކަނި އިމާމް މީހާއަށެވެ.
ނ. ވާޖިބުވެގެންވަނީ ދެ ނަމާދުން ކޮންމެވެސް އެއްނަމާދެއް ކުރުމެވެ. މި ރައުޔަށް ބުރަވާމީހުން ޢީދުނަމާދު ކޮށްފިނަމަ، ހުކުރު ނަމާދު އެމީހުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބެއްނުވާނެއެވެ. ނަމަވެސް އެމީހުން މެންދުރުނަމާދު ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ. އެންމެ ރަނގަޅުގޮތަކީ ވާޖިބުނުވިކަމުގައި ވިއަސް ދެނަމާދަށްވެސް ދިއުމެވެ. އޭރުން ޚިލާފުން ސަލާމަތްވެވުނީއެވެ.

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

ޢަރަފާތްދުވަހުގެ މަޒިއްޔާތަކުގެ ތެރެއިން ...

މުޙައްމަދު ޝަމްޢޫން

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ. وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى أَشْرَفِ الْأَنْبِيَاءِ وَالْمُرْسَلِيْنَ. نَبِيِّنَا وَحَبِيْبِنَا وَقُدْوَتِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الِّدْينِ. أَمَّا بَعْدُ
1. އެއްދުވަހަކު ޔަހޫދީންގެ މީހަކު ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲޢަންހަށް ބުންޏެވެ. އޭ އަމީރުލްމުއުމިނީންއެވެ. އަޅުގަނޑުމެންނަށް ބާވައިލެއްވުނު ނަމަ، އެއާޔަތް ބާވައިލެއްވުނު ދުވަސް އަޅުގަނޑުމެން ޢީދެއްގެ ގޮތުގައި ފާހަނގަކުރާނޭފަދަ ޢާޔަތެއް މުސްލިމުން އެބައިމީހުންގެ ފޮތުން ކިޔަވަމުންދެއެވެ. ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲޢަންހު ދެންނެވިއެވެ. އެއީ ކޮން އާޔަތެއްހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ޖަވާބުގައި، الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا (سورة المائدة :3) " މިއަދު ތިޔަބައިމީހުންގެ ދީން ތިޔަބައިމީހުންނަށް، ތިމަންއިލާހު ފުރިހަމަކޮށްދެއްވަވައިފީމެވެ. އަދި ތިމަންއިލާހުގެ ނިޢުމަތް، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންއިލާހު ފުރިހަމަކޮށްދެއްވަވައިފީމެވެ. އަދި އިސްލާމްދީން، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދީނެއްކަމުގައި ތިމަން އިލާހު ރުހިވޮޑިގެންފީމެވެ." މި އާޔަތް ކިޔެވިއެވެ. އެހިނދު ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ﷲގެ ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަގެ މައްޗަށް ތި އާޔަތް ބާވައިލެއްވުނު ދުވަހާއި ތަންވެސް އަހަރެމެންނަށް އެނގެއެވެ. އެއީ ހުކުރުދުވަހެއްގައި އެކަލޭގެފާނު ޢަރަފާތުގައި ހުންނަވަނިކޮށެވެ. (ޞަޙީހުލް ބުޚާރީ ވަ ޞަޙީހު މުސްލިމް)

2. ޢާއިޝާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވެވިއެވެ. مَا مِنْ يَوْمٍ أَكْثَرَ مِنْ أَنْ يُعْتِقَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ فِيْهِ عَبْداً مِنْ النَّارِ ، مِنْ يَوْمِ عَرَفَةَ....( ޞަޙީހު މުސްލިމު) "ޢަރަފާތްދުވަހަށް ވުރެ ގިނައިން ﷲތަޢާލާ، އަޅުތަކުން ނަރަކައިން މިންޖުކުރައްވަވާ ދުވަހެއްނުވެއެވެ."
3. ޢަބްދުއްރަޙްމާން ބިން ޔަޢްމަރު ރަޟިޔަﷲއަންހުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވެވިއެވެ. الحَجُّ عَرَفَةٌ (ސުނަން ތިރްމިޒީ) "ޙައްޖަކީ ޢަރަފާތެވެ." (މާނައަކީ ޢަރަފާތްދުވަސް ނުލިބޭ މީހަކަށް ޙައްޖެއް ނުވެއެވެ.)
4. އަބޫ ޤަތާދާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ޢަރަފާތް ދުވަހުގެ ރޯދައާއި ބެހޭގޮތުން ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމައާއި ސުވާލުކުރެވުމުން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވެވިއެވެ. يُكَفِّرُ السَّنَةَ المَاضِيَةَ وَالبَاقِيَةَ (ޞަޙީހް މުސްލިމް) " ފާއިތުވި އަހަރުގެ ފާފައާއި ކުރިއަށް އޮތް އަހަރުގެ ފާފަ ފޮހެ ދެއެވެ."
_______________________________________________
ސަމާލުކަމަށް: މިއަހަރު(1430ހ.)ގެ ޢަރަފާތް ދުވަހަކީ 26 ނޮވެމްބަރު 2009 ވާ ބުރާސްފަތި ދުވަހެވެ. ވީމާ ޢަރަފާތްދުވަހު ރޯދަ ހިއްޕެވުމަށް ސަމާލުކަން ދެއްވަވާށެވެ. އަދި އެހެން އަޚުންނާއި އުޚްތުންނަށްވެސް މި ފުރުސަތު ނަންގަވާނުލެއްވެވުމަށް ނަޞޭޙަތްތެރިވެލައްވަވާށެވެ.

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

މުސްލިމުންގެ ހައިބަތު

މުޙައްމަދު ޝަމްޢޫން

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ. وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى أَشْرَفِ الْأَنْبِيَاءِ وَالْمُرْسَلِيْنَ. نَبِيِّنَا وَحَبِيْبِنَا وَقُدْوَتِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الِّدْينِ. أَمَّا بَعْدُ
މުސްލިމުން އެއްޚިލާފަތެއްގެ ދަށުގައި އުޅުނު ދުވަސްވަރެވެ. މުސްލިމުންގެ ޚަލީފާ މުޢުތަޞިމް އާދައިގެ މަތިން އޭނާގެ މަޖިލީހުގައި، މުސްތަޝާރުންނާއި ވާހަކަ ދައްކަވަން ހުންނެވި ވަގުތެކެވެ. ކުއްލިއަކަށް މަޖިލީހުގައި ތިބި އެންމެންގެ ލޯތައް ހުއްޓުނީ އޭޝިޔާއިން އައި މީހަކާ ދިމާލަށެވެ. ޚަލީފާއަށް ސަލާމްގޮވުމަށްފަހު، އޭނާ ބުންޏެވެ. " އޭ މުއުމިނުންގެ އަމީރެވެ. އަޅުގަނޑު މި އައީ ޢައްމޫރިއްޔާއިންނެވެ. އެތަނުގެ ބާޒާރުން އަޅުގަނޑަށް މުސްލިމު އަންހެނަކު ފެނުނެވެ. އެއަންހެންމިހާ ރޫމީންގެ މީހެއްގެ އަތުން އެއްޗެއް ގަތުމަށްޓަކައި އޭނައާއި ވާހަކަދައްކަމުން ދިޔައެވެ. ނަމަވެސް ރޫމީކަލޭގެ، އެ އަންހެންމީހާގެ ވާހަކައަށް އެހާބޮޑު ސަމާލުކަމެއް ނުދީ އެއްޗިހި ގޮވަންފެށިއެވެ. އެއަންހެން މީހާވެސް އޭނާ ގޮވަމުންދިޔަ އެއްޗިއްސަށް ޖަވާބު ދެމުން ދިޔައެވެ. ދެން އެ ރޫމީކަލޭގެ، އެއަންހެންމީހާގެ ކޯތާފަތްމަތީ، ދަތްތައްވެސް ބިންދައިގެންދާފަދަ އެތިފަހަރެއް ޖެހިއެވެ. އެހިނދު އެއަންހެން މީހާ ބާރުއަޑުން 'އޭ މުޢުތަޞިމެވެ!' ކިޔާ ގޮވިއެވެ. އެވަގުތު ރޫމީކަލޭގެ އެ ނިކަމެތި އަންހެންމީހާއަށް މަލާމާތްކުރަމުން ބުންޏެވެ. މުޢުތަޞިމަށް ކުރެވޭނީ ކޮންކަމެއްހެއްޔެވެ؟ އޭނާއަށް އަހަންނާހަމައަށް އާދެވޭނީ ކިހިނެއްހެއްޔެވެ؟ އޭ މިހިރަ މޮޔަމީހާއެވެ. މުޢުތަޞިމް ކަޅާއި ހުދުގެ އަހެއްގައި އައިސް ކަލެއަށް ނަޞްރުދީ އެހީތެރިވަންދެން އޭނާގެ އިންތިޒާރުގައި ހުންނާށެވެ. "

އެ މިހާ މިވާހަކަތައް ކިޔާދީ ނިމުމުން، މުސްލިމުންގެ ޚަލީފާ މުޢުތަޞިމް އޭނައާއި ސުވާލުކުރިއެވެ. އެވަގުތު ކަލޭ ކަންތައްކުރީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ޖަވާބުގައި އޭނާ ބުންޏެވެ. އެނުލަފާމީހާގެ ބޯ އޭނާގެ ކަނދުރާއިން ވަކިކުރުމަށްޓަކާ އަޅުގަނޑުގެ ކަނޑި އުރައިން ދެމީމެވެ. ނަމަވެސް ރޫމީންތައް އައިސް އަޅުގަނޑު ވަށާލިއެވެ. ދެން އެއަންހެންމީހާ ކައިރިއަށް ގޮސް، އޭނާގެ އަޑު މުއުމިނުންގެ އަމީރަށް ފޯރުކޮށްދިނުމަށް ވަޢުދުކުރީމެވެ. އެވަގުތު ރޫމީންތައް އަޅުގަނޑުމެންނަށް މަލާމާތް ކުރަމުން ދިޔައެވެ. އެމީހުން ހީކުރަމުންދަނީ އެމީހުންގެ ކިއްލާތަކުގެ އެހީގައި، އަމީރުލް މުޢުމިނީންގެ ހަމަލާތަކުން އެމީހުންނަށް ސަލާމަތްވެވޭނެކަމަށެވެ.
އޭނާގެ ޖަވާބު އަޑުއެހުމަށްފަހު މުޢުތަޞިމުގެ މޫނު ރަތްވިއެވެ. އަދި ޢައްމޫރިއަޔާއާ ވީ ދިމާލަށް ބެލުމަށްފަހު ބުންޏެވެ. އާދޭހެވެ. އޭ މިނިވަން މުސްލިމު އުޚްތާއެވެ. އިޖާބައަކަށްފަހު އިޖާބައެއްދެމެވެ. ތިބާގެ ހަޅޭކުގެ އަޑު މުޢުތަޞިމަށް އިވިއްޖެއެވެ. އަދި ތިބާއަށް އިޖާބަދީފިއެވެ. މިކަން ރޫމީންނަށް އެނގިގެންދާނެއެވެ. އެހެންބުނުމަށް ފަހު މަޖިލީހުގައި ތިބި މުސްތަޝާރުންގެ މަޝްވަރާއަކަށް އެދުނެވެ. އެމީހުންވެސް ތިބީ މުޢުތަޞިމުފަދައިން އެއަންހެންމީހާގެ ގޮވުމަށް އިޖާބަދިނުމަށް ޢައްމޫރިއްޔާއަށް ދިޔުމަށް ތައްޔާރަށެވެ. އެހިނދު 12000 ކަޅާއި ހުދުގެ އަސްތަކުގައިވާ 12000 މީހުންގެ ލަޝްކަރެއް ތައްޔާރުކުރުމަށް މުޢުތަޞިމު އަމުރުކުރިއެވެ.
މުޢުތަޞިމު ލަޝްކަރާއިގެން ޢައްމޫރިއްޔާއަށް ގޮސް، އެތަން ފަތަޙަކުރިއެވެ. އަދި އެ އަންހެންމީހާ ޙާޟިރުކުރިއެވެ. އެއަންހެންމީހާ މުޢުތަޞިމަށް ޝުކުރުއަދާކޮށް އޭނާއަށްޓަކައި ކާއިނާތުގެ ވެރި އިލާހަށް ދުޢާކުރިއެވެ. އެހިނދު މުޢުތަޞިމު ބުންޏެވެ. ތިޔަ އުޚްތާއަށް މުޢުތަޞިމު އިޖާބަދީފިހެއްޔެވެ؟ ޖާވާބުގައި އެ އަންހެންމީހާ ބުންޏެވެ. އާދޭހެވެ.
މިއީ އެދުވަސްވަރު، މުސްލިމުންގެ ހައިބަތާއި ޤުއްވަތު ހުރި މިންވަރެވެ. މުސްލިމު އަންހެނެއްގެ ހަޅޭކުގެ އަޑަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ ސަލަފުން ދީފައިވާ އިޖާބައެވެ. ނަމަވެސް މިއަދު ޢިރާޤާއި ފަލަސްޠީނާއި އަދި އެހެންޤައުމުތަކުގައި އުޅޭ މުސްލިމު އުޚްތުންގެ ހަޅޭކުގެ އަޑަށް އިޖާބަދެނީ ފަހެ ކާކުހެއްޔެވެ؟ މިއަދު މުސްލިމުން މިދަނީ ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި ކަތިލެވެމުންނެވެ. މުސްލިމު ކުޑަކުދީންތައް މިދަނީ ޔަތީމުވަމުންނެވެ. އުޚްތުންތައް މިދަނީ ހުވަފަތް ވަމުންނެވެ. ޢާއިލާގެ ހުރިހާ އެންމެންގެ ކުރިމަތީގައި އުޚްތުންގެ ޢިއްފަތްތެރިކަން މިދަނީ ފޭރެމުންނެވެ. މުސްލިމުން މިފަދަ ޙާލަތަކަށް ވެއްޓުނީ ފަހެ ކީއްވެތޯއެވެ؟ ޖަވާބު ވަރަށް ސާފެވެ. މުސްލިމުން އެބައިމީހުންގެ ދީނާއި ދުރަށް ދިޔުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. ﷲއާއި އެއިލާހުގެ ރަސޫލާ މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ބަސްފުޅުތަށް ދޫކޮށް، ހަވާނަފްސަށް ތަބަޢަވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. އެބައިމީހުން އެކަކު އަނެކަކަށް ހަނގުރާމަކުރަން ފެށުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީ ކުރައްވަވާފައިވެއެވެ. وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ (سورة الأنفال:46) " އަދި ﷲއާއި އެއިލާހުގެ ރަސޫލާއަށް ތިޔަބައިމީހުން ކިޔަމަންވާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ދެބަސްވެ އަރައިރުން ނުވާށެވެ. (ދެބަސްވެ އަރައިރުންވާނަމަ) ތިޔަބައިމީހުން ފިނޑިވެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ބާރުނެތިގެން ހިނގައިދާނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކެތްތެރިވާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ވޮޑިގެންވަނީ ކެތްތެރީންނާ އެކުގައެވެ."
އެހެންކަމުން މިއުންމަތުގެ ހައިބަތާއި ޤުއްވަތު އަނުބުރާ ގެންނަން ބޭނުންނަމަ އަޅުގަނޑުމެންނަށް އޮތީ ދީނަށް ރުޖޫޢަވުމެވެ. ﷲއާއި އެއިލާހުގެ ރަސޫލާއަށް، ބަހާއި ޢަމަލުން ތަބާވެ އެއިލާހުގެ ދީނަށް ނަޞްރުދިނުމެވެ.ﷲތަޢާލާ ވަޙީކުރައްވަވާފައިވެއެވެ. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ (سورة محمد: 7) " އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ﷲ(ގެ ދީނަށް) ނަޞްރުދޭކަމުގައިވަނީނާމަ، އެއިލާހު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނަޞްރުދެއްވަވާނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ފައިތިލަތައް ޘާބިތުކޮށްދެއްވަވާނެއެވެ."

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އިސްލާމީ މަޝްހޫރު ބައެއް ޢިލްމްވެރިން އަވަހާރަވި ތާރީޚު-8

އަބޫ ޢައްމާރު މުޙައްމަދު ސިނާން

ހިޖުރައިން 1300 އަހަރު ފަސް
1301 ވަނަ އަހަރު
ހަމަދު އިބްން އަޠީޤް
1304 ވަނަ އަހަރު
އަލް ލަކްނަވީ
1307 ވަނަ އަހަރު
ޞިއްދީޤް ޙަސަން ޚާން އަލް ޤަނޫޖީ

1317 ވަނަ އަހަރު
ނުޢުމާން އިބްން މަޙްމޫދު އާލް އަލޫސީ
1320 ވަނަ އަހަރު
ސައްޔިދު ނަޛީރު ހުސައިން ދިހްލަވީ
1326 ވަނަ އަހަރު
އައް ސިހްސަވާނީ، މުޙައްމަދު ބަޝީރު
1332 ވަނަ އަހަރު
ޖަމާލުއްދީން އަލް ޤާޞިމީ
1338 ވަނަ އަހަރު
ޠާހިރު އަލް ޖަޒާއިރީ
1339 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ އިބްން ޢަބްދުލްލަޠީފް އާލުއްޝައިޚް
1342 ވަނަ އަހަރު
މަޙްމޫދު ޝުކްރީ އާލް އަލޫސީ
1349 ވަނަ އަހަރު
ސުލައިމާން އިބްން ސަހްމާން
ޝަމްސުލް ޙައްޤް އަލް އަޡީމްއާބާދީ
ޞާދު އިބްން ޙަމްދު އިބްން ޢަޠީޤް
1352 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުއްރަޙްމާން އަލް މުބާރަކްޕޫރީ
1359 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުލްޙަމީދު އިބްން ބާދީސް
1367 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު އިބްން ޢަބްދުލްލަޠީފް އާލުއްޝައިޚް
1373 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ އަލް އަންޤަރީ
1376 ވަނަ އަހަރު
އައް ޞާދީ، ޢަބްދުއްރަޙްމާން އިބްން ނާޞިރު
1377 ވަނަ އަހަރު
އަޙްމަދު މުޙައްމަދު ޝާކިރު
ޙާފިޡު އަލްޙަކަމީ
1378 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު ޙާމިދު އަލް ފަޤީހް
1380 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު ބަޝީރު އަލް އިބްރާހިމީ
1386 ވަނަ އަހަރު
މުޢައްލަމީ އަލް ޔަމަނީ
1389 ވަނަ އަހަރު
މުޙިއްބުއްދީން އަލް ޚަޠީބް
މުޙައްމަދު އިބްން އިބްރާޙީމް އާލުއްޝައިޚް
ޢަބްދުﷲ އަލް ޤަރާވީ
1392 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުއްރަޙްމާން އިބްން ޤާސިމް އަލް ޢާޞިމީ އަލް ޙަންބަލީ
1393 ވަނަ އަހަރު
އައް ޝިންޤިޠީ، މުޙައްމަދު އަލް އަމީން
ޢަބްދުލްޙައްޤް އަލް ހާޝިމީ

ހިޖުރައިން 1400 އަހަރު ފަސް
1408 ވަނަ އަހަރު
ތަޤީއުއްދީން އަލް ހިލާލީ
1413 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު ޙަމޫދު އައް ތުވައިޖަރީ
1414 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުއްރައްޒާޤް އަލް ޢަފީފީ
ޢުބައިދުﷲ ރަޙްމާނީ އަލް މުބާރަކްޕޫރީ
1417 ވަނަ އަހަރު
ބަދީއުއްދީން ޝާޙް އައް ސިންދީ އައް ރާޝިދީ
މުޙައްމަދު އަމާން އަލް ޖަމީޢު
1418 ވަނަ އަހަރު
މަޙްމޫދު ޝާކިރު
ހައްމާދު އަލް އަންޞާރީ
1419 ވަނަ އަހަރު
ޢުމަރު މުޙައްމަދު ފުލާތާ
1420 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ އިބްން ޢަބްދުލްޢަޒީޒް ބިން ބާޒް
މުޙައްމަދު ނާޞިރުއްދީން އަލް އަލްބާނީ
އަބުލް ޙަސަން ޢަލީ އައް ނަދުވީ
ޢަޠިއްޔާ މުޙައްމަދު ސާލިމް
ސައްޔިދު އައް ސާބިޤް
މުޙައްމަދު އިބްން ޞާލިޙް އަލް މަންޞޫރު
1421 ވަނަ އަހަރު
ޢަލީ އައް ސިނާން
މުޙައްމަދު ބިން ޞާލިޙް އަލް ޢުޘައިމީން

- ނިމުނީ -

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އިބްނުލްމުބާރަކު ޢާބިދުލްޙަރަމައިނަށް ފޮނުވި ސިޓީ

ޢަލީ ނިޝާމް

ހިޖްރައިން 170 ވަނަ އަހަރެވެ. ބައެއް ރިވާޔަތްތަކުގައި ވާގޮތުން ނަމަ 177 ވަނަ އަހަރެވެ. مُحَمَّدُ بِنْ إِبْرَاهِيْمُ بِنْ أَبِيْ سُكَيْنَةَ , طَرْسُوْسُ(ބުނެވޭގޮތުގައި މިއީ މިހާރުގެ ތުރުކީ) އިން ނިކުންނަން ވެގެން عَبْدُ اللهِ بِنْ الْمُبَارَكُ އަށް އަލްވަދާޢު ކިޔަނިކޮށް مُحَمَّدُ بِنْ إِبْرَاهِيْمُ بِنْ أَبِيْ سُكَيْنَةَ އަށް عَبْدُ اللهِ بِنْ الْمُبَارَكُ ޅެންބައިތުތަކެއް ކިޔައި ދިނެވެ. އަދި އެ ޅެންބައިތުތަށް الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ(ޢާބިދުލްޙަރަމައިން) އަށް ރައްދުކޮށްދިނުމަށް އެދުނެވެ. އެޅެންބައިތުތަކަކީ:

يَا عَابِدَ الحَرمَيْنِ لَوْ أَبْصَرْتَنَا ****** لَعَلِمْتَ أَنَّكَ فِي الْعِبَادَةِ تَلْعَبُ
އޭ ދެޙަރަމްކޮޅުގައި އަޅުކަން ކުރާ އަޅުވެރިޔާ އެވެ. ތިބާ އަށް އަހަރެމެން ފެނިއްޖެއްޔާ ތިބާ ތިކުރާ އަޅުކަމަކީ އަހަރަމެން މިކުރާ ކަންތަކާ އަޅާބަލާއިރު ކުޑަކުދިން ކުޅޭ ކުޅިވަރެއް ކަހަލަ ކަމެއް ކަން ތިބާއަށް އެނގޭނެއެވެ.
مَنْ كَانَ يَخْضِبُ خَدَّهُ بِدُمُوْعِهِ **** فَنُحُوْرُنَا بِدِمَائِنَا تَتَخَضَّبُ
އެމީހެއްގެ ކޯތާފަތް ކަރުނައިން ތަތްތަޅުވާ މީހާއަށް އެނގެން ވާނެ އަހަރަމެންގެ ކަރުތައް ތަތްތެޅެނީ ލެއިންކަން
أَوْ كَانَ يُتْعِبُ خَيْلَهُ فِيْ بَاطِلٍ ***** فَخُيُوْلُنَا يَوْمَ الصَّبِيْحَةِ تَتْعَبُ
ނޫނީ އެމީހެއްގެ އަސްތައް ބޭކާރު ގޮތުގައި ވަރުބަލި ކުރުވާ ފަރާތައް އަހަރަމެންގެ އަސްތައް ވަރުބަލި ވަނީ ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނުގައި ހަނގުރާމަކުރުމުގަ ކަން
رِيْحُ الْعَبِيْرِ لَكُمْ وَنَحْنُ عَبِيْرُنَا ***** وَهْجُ السَّنَابِكِ وَالْغُبَارُ الْأَطْيَبُ
ތިމީހުނަށް ވަނީ ޢަތަރުގެ މީރުވަހެވެ. އަހަރެމެނަށް ޢަތަރެއް ކަމުގައި ވަނީ ލޮންސި ޖެހުނީމަ ބުރާ އަލިފާން ކަންޏާއި ހިރަފުހެވެ. އެ އެއްޗެހި މާ ފޮނިވެގެންވެއެވެ.
وَلَقَدْ أَتَانَا مِنْ مَقَالِ نَبِيِّنَا ******** قَوْلٌ صَحِيْحٌ صَادِقٌ لَا يَكْذِبُ
އަހަރަމެންނަށް ރަސޫލާ (صلى الله عليه وسلم) ގެ ބަސްފުޅެއް ވަނީ ވާރިދުފައެވެ. އެއީ ޞައްޙަ އަދި އެހެންމެ ތެދުވެރި، ދޮގު ނުވާނެ ބަސްފުޅެކެވެ.
لَا يَسْتَوِيْ وَغُبَارُ خَيْلِ اللهِ فِيْ ***** أَنْفِ امْرِئٍ وَدُخَانُ نَارٍ تَلْهَبُ
އަހެއް ދުވެފަ ދިޔުމުން އެއަރާ، އިންސާނާގެ ނޭފަތް ފުރާލާ ހިރަފުސްތަކާއި، އަނދައަނދައި ހުންނަ ނަރަކައިގެ އަލިފާނުގެ ދުމާއި ދުވަހަކުވެސް އެއް ނުވާނެއެވެ.
هَذَا كِتَابُ اللهِ يَنْطِقُ بَيْنَنَا ******** لَيْسَ الشَّهِيْدُ بِمَيِّتٍ لَا يَكْذِبُ
އަހަރަމެންނާއި މުޚާޠަބު މިކުރަނީ ﷲ ގެ ފޮތެވެ. (އެފޮތް ބުނެއެވެ) ޝަޙީދަކީ މައްޔިތެއް ނޫނެވެ. އެފޮތް ދުވަހަކުވެސް ދޮގެއް ނަހަދާނައެވެ.

مُحَمَّدُ بِنْ إِبْرَاهِيْمُ بِنْ أَبِيْ سُكَيْنَةَ ވިދާޅުވިއެވެ. އެ ޅެންބައިތުތަށް ހިފައިގެން الْمَسْجِدُ الْحَرَمُ އަށް ދިޔަތަނުން އެތަނުން الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ އާއި ބައްދަލުވިއެވެ. ތިމަންނަ އެޅެން ބައިތުތައް އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔާ ދިނުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ދެލޯ ކަރުނައިން ފުރުނެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. أَبُوعَبْدِ الرَّحْمَان(عَبْدِ اللهِ بِنْ الْمُبَارَكُ) ތެދުބުނެފިއެވެ. އަދި ތިމަންނައަށް ނަޞޭޙަތްތެރި ވެއްޖެއެވެ. ދެން الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ ވިދާޅުވިއެވެ. ތިބާ އަކީ ޙަދީޘް ލިޔާ މީހުންގެ ތެރެއިން މީހެއްހެއްޔެވެ؟ ތިމަންނަ ބުނީމެވެ. އާއެކެވެ. الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ ވިދާޅުވިއެވެ. އަހަރަމެންނަށް أَبُوعَبْدِ الرَّحْمَان ފޮނުވި ޅެންތަކުގެ ޖަވާބެއްގެ ގޮތުގައި މި ޙަދީޘް ލިޔާށެވެ. އަދި الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ ތިމަންނަ އަށް (ޙަދީޘް) ކިޔާދިނެވެ.

مَنْصُورُ بِنْ الْمُعْتَمِرْ އަހަރެމެންނަށް ކިޔާދިނެވެ. أَبُو صَالِحُ، أَبُو هُرَيْرَة ގެ ކިބައިން ރިވާކުރިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު(އަބޫ ހުރައިރާ) ވިދާޅުވިއެވެ. މީހަކު ބުންޏެވެ. އޭ ރަސޫލާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އެވެ. ﷲ ގެ މަގުގައި ހަނގުރާމަ ކުރާ މުޖާހިދެއްގެ ދަރުމަ އާއި ޘަވާބު ލިބޭނޭ ޢަމަލެއް ތިމަންނައަށް އުނގަންނަވައި ދެއްވާށެވެ. ފަހެ ރަސޫލާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. މެދުކަނޑާ ނުލައި ނަމާދު ކުރަން ތިބާ އަށް ކުޅަދާނަވެގެން ވޭހެއްޔެވެ؟ އަދި ނުވިއްލައި، ރޯދަހިފަން ތިބާ އަށް ކުޅަދާނަ ވެގެން ވޭހެއްޔެވެ؟ ދެންފަހެ (އެމީހާ) ބުންޏެވެ. އޭ ﷲ ގެ ރަސޫލާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އެވެ. ތިމަންނަ ތިކަން ކުރުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ ވަރަށްވުރެ މާ ބަލިކަށްޓެވެ. ދެން ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ.

"އެފަރާތެއްގެ އަތްޕުޅުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ނަފްސު ވާ ފަރާތް ގަންދީ ބުނަމެވެ. ތިބާ އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރިކަމުގައި ވިޔަސް ތިބާ އަށް މުޖާހިދެއްގެ މަޤާމަށް ނުދެވޭނެވެ. ތިބާއަށް ނޭނގޭތަ މުޖާހިދެއްގެ އަސް ދިރިހުރިހާ ހިނދަކު އެމުޖާހިދަށް އެއަހުގެ ސަބަބުން ހެޔޮކަންލިޔެވޭ ކަމެއް؟ "

__________________________________________

މި މަޢުލޫމާތުތައް ނަގާފައި ވަނީ تفسير ابن كثير ގެ 3 ވަނަ مجلد ގެ 328 އަދި 329 ވަނަ صفحة އިން.

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އިސްލާމީ މަޝްހޫރު ބައެއް ޢިލްމްވެރިން އަވަހާރަވި ތާރީޚު-7

އަބޫ ޢައްމާރު މުޙައްމަދު ސިނާން

ހިޖުރައިން 900 އަހަރު ފަސް
902 ވަނަ އަހަރު
ޙާފިޡް އައް ޝަވްކާނީ
909 ވަނަ އަހަރު
ޔޫސުފް އިބްން ޢަބްދުލް ހާދީ
911 ވަނަ އަހަރު
އައް ޞުޔޫޠީ، ޖަލާލުއްދީން

968 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޙައްޖާވީ
974 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޙަޖަރު އަލް ޙައިޘަމީ
975 ވަނަ އަހަރު
ޢަލީ މުއްތަޤީ އަލް ހިންދީ

ހިޖުރައިން 1000 އަހަރު ފަސް
1014 ވަނަ އަހަރު
މުއްލާ ޢަލީ އަލް ޤާރީ
1031 ވަނަ އަހަރު
އަލް މަނާވީ
1051 ވަނަ އަހަރު
އަލް ބުހޫތީ
1083 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ބަލްބާން
1089 ވަނަ އަހަރު
އިބްނުލް ޢިމާދު

ހިޖުރައިން 1100 އަހަރު ފަސް
1112 ވަނަ އަހަރު
އަލް އިސްފަރީނީ
1132 ވަނަ އަހަރު
އަބުލް ޙަސަން އައް ސިންދީ
1162 ވަނަ އަހަރު
އިސްމާޢިލް އަލް އިޖްލޫނީ
1163 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު ޙަޔާތު އައް ސިންދީ
1176 ވަނަ އަހަރު
ވަލީއުއްﷲ އައް ދިހްލަވީ
1189 ވަނަ އަހަރު
އައް ޞަންޢާނީ، މުޙައްމަދު އިބްން އިސްމާޢީލް

ހިޖުރައިން 1200 އަހަރު ފަސް
1206 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު އިބްން ޢަބްދުލްވައްހާބް
1209 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު އިބްން ޢަލީ އިބްން ޣަރީބް
1233 ވަނަ އަހަރު
ސުލައިމާން އިބްން ޢަބްދުﷲ އާލުއްޝައިޚް
1242 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ އިބްން މުޙައްމަދު އިބްން ޢަބްދުލްވައްހާބް
1250 ވަނަ އަހަރު
އައް ޝަވްކާނީ، މުޙައްމަދު ޢަލީ
1285 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުއްރަޙްމާން އިބްން ޙަސަން އާލުއްޝައިޚް
1286 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ އިބްން ޢަބްދުއްރަޙްމާން އަބާ ބަޠީން
1293 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުލްލަޠީފް އިބްން ޢަބްދުއްރަޙްމާން އާލުއްޝައިޚް

- ނުނިމޭ -

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އުޟްޙިޔާ ކަތިލުން

މުޙައްމަދު ޝަމްޢޫން

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ. وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى أَشْرَفِ الْأَنْبِيَاءِ وَالْمُرْسَلِيْنَ. نَبِيِّنَا وَحَبِيْبِنَا وَقُدْوَتِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الِّدْينِ. أَمَّا بَعْدُ
އުޟްޙިޔާއަކީ ކޮބާ؟
އުޟްޙިޔާ އަކީ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާއަށް ކުއްތަންވުމަށްޓަކައި އަޟްޙާޢީދުގެ ދުވަސްތަކުގައި ކަތިލެވޭ ނަޢަމްސޫފިތަކަށް ކިޔާނަމެކެވެ.
ޢުޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގެ ޙުކުމަކީ ކޮބާ؟
އުޟްޙިޔާ ކަތިލުމަކީ ކީރިތި ޤުރުއާނާއި ސުންނަތާއި އިޖުމާޢުން ޘާބިތުވެފައިވާ އަޅުކަމެކެވެ. އަދި، ކުޅަދާނަވެގެންވާ ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށް އުޟްޙިޔާ ކަތިލުމަކީ ވާޖިބެއް ކަމުގައި ޝެއިޚުލް އިސްލާމް އިބްނުތައިމިއްޔާ ރަޙިމަހުﷲ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.

އުޟްޙިޔާ ކަތިލާނީ ކޮންއިރަކު؟
ޙައްޖުމަހުގެ 10 ވަނަދުވަހުގެ(އަޟްޙާ ޢީދު ދުވަހުގެ)، ޢީދު ނަމާދު ނިމުނީއްސުރެ ޙައްޖުމަހުގެ 13ވަނަދުވަހުގެ އިރުއޮއްސިއްޖެއުމަށް ދާންދެން އުޟްޙިޔާ ކަތިލެވިދާނެއެވެ.
އުޟްޙިޔާ ކަތިލާނީ ކޮންބައެއްގެ ފަރާތުން؟
1. ދިރިތިބީންގެ ފަރާތުން. (އުޟްޙިޔާގެ އަޞްލަކީ މިއެވެ.)
2. މައްޔިތެއްގެ ފަރާތުން:
ހ. އެ މައްޔިތާ ވަޞިއްޔަތް ކޮށްފައިވާނަމަ.
ށ. އެ މައްޔިތާއަށް، ކުރާ ހަދިޔާއެއްގެ ގޮތުން. (ނަމަވެސް ބައެއް ޢިލްމުވެރިން، ވިދާޅުވަނީ (ހ) ގައި ބަޔާންކުރެވިފައިވާ ގޮތަށް މެނުވީ މައްޔިތެއްގެ ފަރާތުން އުޟްޙިޔާ ކަތިނުލެވޭނެ ކަމަށް)
އުޟްޙިޔާއެއްގެ ގޮތުގައި ކަތިލާނީ ކޯޗެއް؟
1. ޖަމަލެއް. ޖަމަލެއް ކަތިލުމުން 7 މީހުންނަށް ފުދޭނެއެވެ.
2. ގެރިއެއް. ގެރިއެއް ކަތިލުމުންވެސް 7 މީހުންނަށް ފުދޭނެއެވެ.
3. ބަކައްޓެއް. ބަކައްޓެއް ކަތިލުމުން ފުދޭނީ އެންމެ މީހަކަށެވެ. އެކަމަކު އޭގެ ޘަވާބުގައި، އޭނާއަށް އިތުރުމީހުން ބައިވެރި ކުރެވިދާނެއެވެ.
އުޟްޙިޔާގެ ޝަތުޠުތަކަކީ ކޮބާ؟
1. އުޟްޙިޔާ ކަތިލާމީހާގެ މިލްކެއް ކަމުގައިވުން.
2. އުޟްޙިޔާ ކަތިލުމަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަގުތުގައި ކަތިލެވޭ އެއްޗެއްކަމުގައިވުން.
3. އުޟްޙިޔާއެއްގެ ގޮތުގައި ކަތިލުމަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ 3 ބާވަތުގެ ތެރެއިން ބާތެއްގެ ޖަނަވާރެއްކަމުގައިވުން.
4. ކަނޑައެޅިފައިވާ އުމުރުގެ ނަޢަމްސޫތްޕަކަށްވުން؛
• ޖަމަލު: 5 އަހަރު
• ގެރި: 2 އަހަރު
• ބަކަރި: 1 އަހަރު އަދި ކަންބަޅިބަކަރިއެއްނަމަ: 6 މަސް
5. ޢައިބުތަކުން ސަލާމަތްވެފައިވުން.
އުޟްޙިޔާ ކަތިލާމީހާ ސަމާލުވާންޖެހޭ ކަންތައްތަކަކީ ކޮބާ؟
އުޟްޙިޔާ ކަތިލާމީހާ، ޙައްޖުމަހުގެ ފުރަތަމަ ދިހަދުވަހު، މަޖުބޫރީ ޙާލަތެއް މެދުވެރިވެގެން މެނުވީ، އަންނަނިވި ކަންތައްތަކުން ދުރުވެ ރައްކާތެރިވާންޖެހޭނެއެވެ.
1 ގައިން އެއްވެސް އިސްތަށްޓެއް ވަކިކުރުން.
2 ގައިން ހަންނެއްޓުން.
3 ނިޔަފަތި ކެޑުން.
އެހެންމީހެއްގެ ފަރާތުން އުޟްޙިޔާ ކަތިލާމީހާ، މިކަންތައްތަކުން ދުރުވެ ހުންނާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ.
އުޟްޙިޔާގެ އަދަބުތަކަކީ ކޮބާ؟
1 އެހެންމީހަކާއި ޙަވާލުކުރުމުގެ ބަދަލުގައި އަމިއްލައަށް ކަތިލުން.
2 އުޟްޙިޔާއަކަށް ކަތިލި އެތީގެ:
• ތިންބައިކޮށްފަ އެއްބައި ޞަދަޤާތްކުރުން
• ތިންބައިކޮށްފަ އެއްބައި ހަދިޔާކުރުން
• ތިންބައިކޮށްފަ އެއްބައި ކެއުން(ޢާއިލާމީހުން).

____________________________

މި މަޢުލޫމާތުތައް ނެގީ ޝެއިޚް މުޙައްމަދު ބިން ޞާލިޙް އަލް ޢުޘައިމީން ރަޙިމަހުﷲގެ ރިސާލާއަކުންނެވެ.

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އިސްލާމީ މަޝްހޫރު ބައެއް ޢިލްމްވެރިން އަވަހާރަވި ތާރީޚު-6

އަބޫ ޢައްމާރު މުޙައްމަދު ސިނާން

ހިޖުރައިން 700 އަހަރު ފަސް
701 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ދަޤީޤް އަލް ޢީދް، އައް ޝާފިޢީ
728 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ތައިމިއްޔާ
742 ވަނަ އަހަރު
އަލް މިއްޒީ، އަލް ޙާފިޡް

744 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޢަބްދުލްހާދީ، މުޙައްމަދު، އަލް ޙާފިޡް، އަލް މަޤްދިސީ
748 ވަނަ އަހަރު
އައް ޛަހަބީ
751 ވަނަ އަހަރު
އިބްން އަލް ޤައްޔިމް
774 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ކަޘީރް
790 ވަނަ އަހަރު
އައް ޝާޠިބީ، އަލް މާލިކީ
792 ވަނަ އަހަރު
އިބްން އަބީ އަލް ޢިއްޒު
794 ވަނަ އަހަރު
އައް ޒަރްކަޝީ، އަލް ޙާފިޡް
795 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ރަޖަބް އަލް ޙަންބަލީ

ހިޖުރައިން 800 އަހަރު ފަސް
803 ވަނަ އަހަރު
އަލް ބުލްޤީނީ، އަލް ޙާފިޡް
804 ވަނަ އަހަރު
އިބްން އަލް މުލައްޤިން
806 ވަނަ އަހަރު
ޙާފިޡް އަލް ޢިރާޤީ، ޒައިނުއްދީން، އަލް ޙާފިޡް
807 ވަނަ އަހަރު
ނޫރުއްދީން އަލް ހައިޘަމީ
840 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ވަޒީރު އަލް ޔަމަނީ
852 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޙަޖަރު އަލް އަސްޤަލާނީ
855 ވަނަ އަހަރު
ބަދުރުއްދީން އަލް ޢައިނީ
ޢަލާއުއްދީން އަލް މަރްދާވީ

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އިސްލާމީ މަޝްހޫރު ބައެއް ޢިލްމްވެރިން އަވަހާރަވި ތާރީޚު -1

އަބޫ ޢައްމާރު މުޙައްމަދު ސިނާން

ހިޖްރައިގެ ކުރި
އަބޫ ޢައްމާރު ޔާސިރު
ޘުމައްޔާ (އުއްމު ޢައްމާރު)
އުއްމުލް މުއުމިނީން ޚަދީޖާ ބިންތު ޚުވައިލަދް*
ހިޖުރައިގެ ފަސް
2 ވަނަ އަހަރު
މަހުޖަޢު (ޢުމަރު ބިން ޙައްޠާބުގެ އަޅު) (ބަދުރު ހަނގުރާމައިގައި)
ޙާރިޘް ބިން ސުރާޤާތު (ބަދުރު ހަނގުރާމައިގައި)
ޢުބައިދާ ބިން އަލް ޙާރިޘް (ބަދުރު ހަނގުރާމައިގައި)
ޢުމައިރު ބިން އަލް ހުމާމް (ބަދުރު ހަނގުރާމައިގައި)
މުޢައްވަޛު ބިން އަލް ޢަފްރާ (ބަދުރު ހަނގުރާމައިގައި)
ސަވާދު (ބަދުރު ހަނގުރާމައިގައި)

3 ވަނަ އަހަރު
ޙަމްޒަތު ބިން ޢަބްދުލްމުއްޠަލިބް (އުޙުދު ހަނގުރާމައިގައި)
މުޞްޢަބް ބިން ޢުމައިރު (އުޙުދު ހަނގުރާމައިގައި)
11ވަނަ އަހަރު
ރަސޫލާ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް
ފާޠިމަތު ބިންތި މުޙައްމަދު ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް
ޢައްބާދު ބިން ބިޝްރު
13 ވަނަ އަހަރު
އިކްރިމާ އިބްން އަބީ ޖަހުލު
އަމީރުލް މުއުމިނީން އަބޫބަކުރު އައްޞިއްދީޤް
17 ވަނަ އަހަރު
މުޢާޛު ބިން ޖަބަލް
20 ވަނަ އަހަރު
އުއްމުލް މުއުމިނީން ޒައިނަބް ބިންތި ޖަހުޝް*
ބިލާލް ބިން ރަބާޙް
އުސައިދު ބިން އަލް ޙުޟައިރު
22 ވަނަ އަހަރު
އުބައްޔު ބިން ކަޢުބް
23 ވަނަ އަހަރު
އަމީރުލް މުއުމިނީން އުމަރު ބިން އަލް ޚައްޠާބް
32 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ އައްދަރުދާއު
އަބޫ ޛައްރު
އަބުދުﷲ ބިން މަސްޢޫދު
އަލް ޢައްބާސް ބިން ޢަބްދުލް މުއްޠަލިބު
ޢަބްދުއްރަޙުމާން ބިން ޢައުފް*
ޒައިދު ބިން ޢަބްދުﷲ ބިން ޢަބްދުރައްބިޙީ
ޖުންދުބް އިބްން ޖުނާދާ
33 ވަނަ އަހަރު
އަލް މިޤުދާދު ބިން އަލް އަސްވަދު
34 ވަނަ އަހަރު
ޢުބާދާ ބިން ޞާމިތު
35 ވަނަ އަހަރު
އަމީރުލް މުއުމިނީން ޢުޘްމާން ބިން ޢައްފާން
އުއްމުލް މުއުމިނީން ޞަފިއްޔާ ބިންތި ޙުޔައްޔު ބިން އަޚްޠަބު
ސަލްމާނުލް ފާރިސީ (ނުވަތަ 36ހ.)
36 ވަނަ އަހަރު
ޙުޛައިފާ ބިން އަލް ޔަމާން
ޠަލްޙާ ބިން ޢުބައިދުﷲ
ޒުބައިރު ބިން އަލް ޢައްވާމް
37 ވަނަ އަހަރު
ޢައްމާރު ބިން ޔާސިރު
38 ވަނަ އަހަރު
ޞުޙައިބް އައްރޫމީ
40 ވަނަ އަހަރު
ތަމީމް ބިން ޢައުސް އައްދާރީ
އަމީރުލް މުއުމުނީން ޢަލީ ބިން އަބީ ޠާލިބު
42 ވަނަ އަހަރު
އުއްމުލް މުއުމިނީން އުއްމު ޙަބީބާ
43 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ ބިން ސަލާމް
ޢަމްރު ބިން އަލް ޢާޞް
44 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ މޫސާ އަލް އަޝްޢަރީ
45 ވަނަ އަހަރު
ޒައިދު ބިން ޘާބިތު (ނުވަތަ 48ހ.)
50 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޙަސަން ބިން ޢަލީ ބިން އަބީޠާލިބް
ސަޢީދު ބިން ޒައިދު
52 ވަނަ އަހަރު
ޢިމްރާން ބިން ޙުސައިން
ކަޢުބް ބިން މާލިކު
54 ވަނަ އަހަރު
ސަޢުދު ބިން އަބީ ވައްޤާޞް (ނުވަތަ 55ހ.)
ޘައުބާން ބިން ބަޖްދަދް
އުސާމާ ބިން ޒައިދު
56 ވަނަ އަހަރު
އުއްމުލް މުއުމިނީން ޖުވައިރިއްޔާ ބިންތި އަލް ޙާރިޘް
58 ވަނަ އަހަރު
އުއްމުލް މުއުމިނީން ޢާއިޝާ ބިންތި އަބޫބަކުރު އައް ޞިއްދީޤް
ޢުޤުބާ ބިން ޢާމިރު އަލް ޖުހަނީ
59 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ހުރައިރާ
62 ވަނަ އަހަރު
އަލްޤަމާ އިބްން ޤައިޞް އަލް ނަޚައީ
މަސްރޫޤް
އުއްމުލް މުއުމިނީން އުއްމު ސަލަމާ
64 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ސަޢީދު އަލް ޚުދްރީ
65 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ ބިން ޢަމްރު ބިން އަލް ޢާޞް
67 ވަނަ އަހަރު
ޢަދިއްޔު ބިން އަބީ ޙާތިމް
68 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޢައްބާސް
71 ވަނަ އަހަރު
އަލް ބަރާއު ބިން ޢާޒިބް
73 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ ބިން ޢުމަރު އިބުނުލް ޚައްޠާބް
އަސްމާ ބިންތި އަބީބަކުރު އައްޞިއްދީޤް
ޢަބްދުﷲ ބިން ޒުބައިރު
74 ވަނަ އަހަރު
ޖާބިރު ބިން ސަމޫރާ
ޖާބިރު ބިން ޢަބްދިﷲ
80 ވަނަ އަހަރު
ޝުރައިޙު އަލް ޤާޟީ
81 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު ބިން އަލް ޙަނީފިއްޔާ
90 ވަނަ އަހަރު
އަބުލް ޢާލިޔާ
93 ވަނަ އަހަރު
އަނަސް ބިން މާލިކު
ސަޢީދު ބިން އަލް މުސައްޔިބު
94 ވަނަ އަހަރު
ޢުރުވާ ބިން އައްޒުބައިރު
ޒައިނުލް ޢާބިދީން ، ޢަލީ ބިން ޙުސައިން
95 ވަނަ އަހަރު
ސަޢީދު ބިން ޖުބައިރު
އިބްރާހީމް އަން ނަޚައީ

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އިސްލާމީ މަޝްހޫރު ބައެއް ޢިލްމްވެރިން އަވަހާރަވި ތާރީޚު -4

އަބޫ ޢައްމާރު މުޙައްމަދު ސިނާން

ހިޖުރައިން 300 އަހަރު ފަސް
303 ވަނަ އަހަރު
އައް ނަސާއީ
307 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޔަޢްލާ އަލް މައުސިލީ
310 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޖަރީރް އައް ޠަބަރީ

311 ވަނަ އަހަރު
އަޙްމަދު ބިން މުޙައްމަދު އަލް ޚައްލާލް
އިބްން ޚުޒައިމާ
321 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޖަޢުފަރު އައް ޠަހާވީ
324 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ހަސަން އަލް އަޝްޢަރީ
327 ވަނަ އަހަރު
އިބްން އަބީ ޙާތިމް
329 ވަނަ އަހަރު
އަލް ބަރްބަހާރީ
344 ވަނަ އަހަރު
އަލް އިރާޤީ، އަބުލް ޤާސިމް
349 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ އަޙްމަދު އަލް އައްސާލް
354 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޙިއްބާން
360 ވަނަ އަހަރު
އަބޫބަކްރު އަލް އާޖުރީ
އައް ޠަބަރާނީ
370 ވަނަ އަހަރު
އަބޫބަކްރު އަލް ޖައްސާސް
371 ވަނަ އަހަރު
އަބޫބަކްރު އަލް އިސްމާޢީލް
385 ވަނަ އަހަރު
އައް ދާރުޤްޠުނީ
އިބްން ޝާޙީން، އަބޫ ހަފްޞް ޢުމަރު އިބްން އަޙްމަދު
386 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ މުޙައްމަދު އިބްން އަބީ ޒައިދު އަލް ޤައިރަވާނީ
387 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ބައްޠާ
388 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޚައްޠާބީ
395 ވަނަ އަހަރު
އިބްން މަންދާ

ހިޖުރައިން 400 އަހަރު ފަސް
403 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ހައްމާދު
405 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޙާކިމް
406 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޙާމިދު އަލް އިސްފަރާޢީނީ
418 ވަނަ އަހަރު
އައްލާލަކާއީ
421 ވަނަ އަހަރު
ޞުލްޠާން މަޙްމޫދް ޣަޒްނަވީ
429 ވަނަ އަހަރު
އައް ތަލަމަންކީ
430 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ނުޢައިމް އަލް އަޞްބަހާނީ
438 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ މުޙައްމަދު އަލް ޖުވައިނީ
449 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ އިސްމާޢީލް އައް ޞާބޫނީ
456 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޙަޒްމް
އަލް މާވަރްދީ
457 ވަނަ އަހަރު
އަލް ބައިހަޤީ
458 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޔަޢްލާ
463 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޢަބްދުލްބައްރު
ޚަޠީބް އަލް ބަޣްދާދީ
470 ވަނަ އަހަރު
އައް ޝަރީފް އަބޫ ޖަޢްފަރު އަލް ހާޝިމީ
476 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ އިސްޙާޤް އައް ޝީރާޒީ
477 ވަނަ އަހަރު
އަލް ބާޖީ، އަބޫ ވަލީދު އަލް މާލިކީ
481 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ އިސްމާޢީލް އަލް ޙަރަވީ
489 ވަނަ އަހަރު
އައް ސަމްޢާނީ، އަބޫ މުދައްފަރު

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އިސްލާމީ މަޝްހޫރު ބައެއް ޢިލްމްވެރިން އަވަހާރަވި ތާރީޚު -5

އަބޫ ޢައްމާރު މުޙައްމަދު ސިނާން

ހިޖުރައިން 500 އަހަރު ފަސް
505 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޣަޒާލީ
510 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޚަލްވަދާނީ، އަބުލް ޚައްޠާބް
516 ވަނަ އަހަރު
އަލް ބަޣަވީ

532 ވަނަ އަހަރު
އިބްނުލް ޢަރަބީ އަލް މާލިކީ
535 ވަނަ އަހަރު
އަލް އަޞްބަހާނީ
544 ވަނަ އަހަރު
ޤާޟީ ޢިޔާޟް
561 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުލްޤާދިރު އަލް ޖީލާނީ
571 ވަނަ އަހަރު
އިބްން އަސާކިރު
597 ވަނަ އަހަރު
އިބްން އަލް ޖަވްޒީ

ހިޖުރައިން 600 އަހަރު ފަސް
600 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުލްޣަނީ އަލް މަޤްދިސީ
606 ވަނަ އަހަރު
އިބްނުލް އަޘީރު، އަލް މުބާރަކް، އަލް ޖަޒަރީ
620 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޤުދާމާ އަލް މަޤްދިސީ
630 ވަނަ އަހަރު
އިބްނުލް އަޘީރު، އަބުލް ޙަސަން، އަލް ޖަޒަރީ
643 ވަނަ އަހަރު
އިބްން އައް ޞަލާޙް އައް ޝަހްރަޒޫރީ އައް ޝާފިޢީ
ޟިޔާއުލް މަޤްދިސީ
652 ވަނަ އަހަރު
މަޖްދުއްދީން އިބްން ތައިމިއްޔާ
656 ވަނަ އަހަރު
ޙާފިޡް އަލް މުންޛިރީ އައް ޝާފިޢީ
660 ވަނަ އަހަރު
ޢިއްޒުއްދީން އިބްން ޢަބްދުއްސަލާމް، އައް ޝާފިޢީ
665 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޝައްމާމް
671 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޤުރްޠުބީ، އަބޫ ޢަބްދުﷲ މުޙައްމަދު އިބްން އަޙްމަދު އަލް މާލިކީ
676 ވަނަ އަހަރު
އަން ނަވަވީ
681 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޚާލިކާން
684 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޤަރާފީ

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

ނިޢުމަތްތަކުގެ ތެރެއިން – ދުޅަހެޔޮ ޞިއްޙަތު

މުޙައްމަދު ޝަމްޢޫން

الحمد لله رب العالمين. والصلاة والسلام على أشرف الأنبياء والمرسلين. نبينا وحبيبنا وقدوتنا محمد وعلى آله وأصحابه ومن تبعهم بإحسان إلى يوم الدين. أما بعد
އާދެ! ދުޅަހެޔޮ ޞިއްޙަތަކީ، ﷲ ތަޢާލާ އިންސާނުންނަށް ދެއްވެވި ނިޢުމަތްތަކުގެ ތެރެއިން ވަރަށް އަގުބޮޑު ނިޢުމަތެކެވެ. އިސްލާމްދީނުގައި ވަރަށްބޮޑު އަހަންމިއްޔަތުކަމެއް ދެވިފައިވާ ނިޢުމަތެކެވެ. މިކަން ﷲ ގެ ފޮތާއި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ސުންނަތަށް ބަލައިފިމީހަކަށް ވަރަށް ރަނގަޅަށް އެނގިގެންދާނެއެވެ. ﷲ ތަޢާލާވަނީ ޞިއްޙަތަށް ގެއްލުންވާފަދަ އެންމެހައި ކަންތަކުން ދުރުވެ ރައްކާތެރިވެ ތިބުމަށް އަމުރުކުރައްވަވާފައެވެ. (وَلاَ تُلْقُواْ بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ) البقرة: ١٩٥ " އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ އަތްތަކުން ނަފްސު ހަލާކުގެތެރެއަށް އެއްލާ ނުލާށެވެ." ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ވަނީ ދުޅަހެޔޮ ޞިއްޙަތެއްދެއްވުން އެދި ﷲ ތަޢާލާގެ ހަޟްރަތުގައި ދެންނެވުމަށް އުންމަތަށް އިރުޝާދު ދެއްވަވާފައެވެ. أَيُّهَا النَّاس لاَ تَتَمَنَّوا لِقَاءَ العَدُوِّ، وَسَلُوا اللهَ العَافِيَةَ " އޭ މީސްތަކުންނޭވެ. އަދުއްވުންނާއި ބައްދަލުކުރުމަށް (ހަނގުރާމައަށް) ނެއެދޭށެވެ. ދުޅަހެޔޮ ޞިއްޙަތަކަށް އެދި ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުގައި ދަންނަވާށެވެ."

އާދެ! ޤިޔާމަތްދުވަހު އެންމެފުރަތަމަ ސުވާލު ވެވޭ ނިޢުމަތްތަކުގެތެރޭގައި ދުޅަހެޔޮ ޞިއްޙަތުގެ ނިޢުމަތް ހިމެނެއެވެ. އެހެންކަމުން ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ވަނީ ދުޅަހެޔޮޞިއްޙަތެއް ﷲ ތަޢާލާ ދެއްވާފައިވާ މީހުންނަށް، މި ނިޢުމަތުގެ ބޭނުން ރަނގަޅުގޮތުގައި ހިފުމަށް ވަޞިއްޔަތްކުރައްވާފައެވެ. ﷲ ތަޢާލާ އަމުރުކުރައްވަވާފައިވާ ކަންތައްކުރުމުގައެވެ. އެއިލާހުގެ ރުހިވޮޑިގަތުން ޙާޞިލުކުރުމުގައެވެ. اِغْتَنِمْ خَمْسًا قَبْلَ خَمْسٍ " ފަސްކަމެއް ތިޔަބައިމީހުންނާއި ކުރިމަތިވުމުގެ ކުރިން ފަސްކަމެއްގެ ފައިދާ ހެޔޮގޮތުގައި ލިބިގަންނާށެވެ." އޭގެ ތެރެއިން އެއްކަމަކަށް އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްފުޅު ކުރައްވަވާފައިވަނީ وَ صِحَّتَكَ قَبْلَ سَقَمِكَ " ބަލިވުމުގެ ކުރިން ދުޅަހެޔޮކަމުގެ ފައިދާ ހެޔޮގޮތުގައި ލިބިގަންނާށެވެ." ނަމަވެސް މަދުބަޔަކު މެނުވީ މި ނިޢުމަތުގެ ބޭނުން ހެޔޮގޮތުގައި ނުހިފައެވެ. އަގު ވަޒަނެއް ނުކުރެއެވެ. نِعْمَتَانِ مَغْبُونٌ فِيْهِمَا كَثِيْرٌ مِنَ النَّاِس: الصِّحَّةُ وَالْفَرَاغُ " ގިނަ ބަޔަކަށް އޭގެ އަގު ވަޒަންނުކުރެވޭ (އެއަށް ފަރުވާކުޑަކޮށްފައިވާ) ދެ ނިޢުމަތެއްވެއެވެ. އެއީ ޞިއްޙަތާއި ހުސްވަގުތެވެ."
އާދެ! މި ނިޢުމަތަކީ ﷲގެ އަމުރުފުޅުތަކާއި ޚިލާފަށް އުޅޭމީހުންގެ މައްޗަށްވާ ހުއްޖަތެކެވެ. އަދި އެއިލާހު އެންގެވި ގޮތަށް އުޅޭ މީހުންނަށްޓަކައިވާ ހުއްޖަތެކެވެ. އެހެންކަމުން މި ނިޢުމަތުން ފައިދާލިބޭނީ އެއިލާހު އެންގެވި ގޮތަށް އުޅޭ މީހުންނަށެވެ. ދުނިޔެއާއި ދުނިޔޭގައި ވާހައި އެއްޗަކަށް ވުރެ އެބައިމީހުންނަށް މި ނިޢުމަތުގެ ފައިދާ ބޮޑެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްފުޅެއްގައި އައިސްފައިވެއެވެ. وَالصِّحَّةُ لِمَنْ اتَّقَى خَيْرٌ مِنَ الْغِنَى " އަދި ޞިއްޙަތަކީ ތަޤުވާވެރީންނަށް، މުދަލަށް(މުއްސަނދިކަމަށް) ވުރެންވެސް އަގުބޮޑު އެއްޗެކެވެ." އެހެންކަމުން މުއުމިނުން އަބަދުވެސް ދުޅަހެޔޮ ޞިއްޙަތެއް ދެއްވެވުން އެދި ދުޢާ ކުރެއެވެ. އުއްމުލް މުއުމިނީން ޢާއިޝާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހާ ވިދާޅުވިއެވެ. لَوْ عَلِمْتُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ مَا سَأَلْتُ رَبِّيْ عَزَّ وَجَلَّ فِيْهَا إِلاَّ الْعَافِيَةَ حَتَّى أُصْبِحَ " ތިމަންކަމަނާއަށް ލައިލަތުލްޤަދްރި އެނގިވަޑައިގެންފިނަމަ، ފަތިސްވެއްޖެއުމަށް ދާންދެން ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ދުޅަހެޔޮ ސިއްޙަތެއްނޫން އެހެން އެއްޗެއް ދެއްވެވުން އެދި ނުދަންނަވާ ހުށީމެވެ."
އޭ ﷲ ފެނުމުގެ ނިޢުމަތް ދެއްވެވުމުން އެ ނިޢުމަތުގެ ބޭނުން ﷲ ޙަރާމް ކުރެއްވެވި ތަންތަނަށާއި އެއްޗިއްސަށް ބެލުމުގައި ހިފަމުންދާ މީހުންނޭވެ! ތި ނިޢުމަތުން މަޙުރޫމު ވެފައިވާ މީހުންނަށް ބަލައި ޢިބުރަތް ލިބިގަންނާށެވެ. ފެނުމުގެ ބާރު ﷲ ގެންދަވައިފިއްޔާ ދެން އަނބުރާ ގެނެސްދޭނީ ކާކުތޯއެވެ؟
އޭ އަޑުއިވުމުގެ ނިޢުމަތް ﷲ ދެއްވެވުމުން އެ ނިޢުމަތުގެ ބޭނުން ލަވަޔާއި މިއުޒިކާއި އަދިވެސް ﷲ ޙަރާމްކުރެއްވެވި އެއްޗެހި އަޑުއެހުމުގައި ހިފަމުންދާ މީހުންނޭވެ! ތި ނިޢުމަތުން މަޙުރޫމު ވެފައިވާ މީހުންނަށް ބަލައި ޢިބުރަތް ލިބިގަންނާށެވެ. އަޑުއިވުމުގެ ބާރު ﷲ ގެންދަވައިފިއްޔާ ދެން އަނބުރާ ގެނެސްދޭނީ ކާކުތޯއެވެ؟
އޭ ﷲ އަތް ދެއްވެވުމުން އެ ނިޢުމަތުގެ ބޭނުން މީހުންނަށް އަނިޔާކުރުމުގައްޔާއި ﷲގެ ދީނަށާއި އެ ދީނަށް ތަބާވާންް މަސައްކަތްކުރާ މީހުންނަށް މަލާމަތްކޮށް އެއްޗެހި ލިޔުމުގައި ހިފަމުންދާ މީހުންނޭވެ! ތި ނިޢުމަތުން މަޙުރޫމު ވެފައިވާ މީހުންނަށް ބަލައި ޢިބުރަތް ލިބިގަންނާށެވެ. ﷲ ތިއަތުގެ ބާރު ގެންދަވައިފިއްޔާ ދެން އެ ބާރު އަނބުރާ ގެނެސްދޭނީ ކާކުތޯއެވެ؟
އޭ ﷲ ފައި ދެއްވެވުމުން އެ ނިޢުމަތުގެ ބޭނުން ﷲ ޙަރާމްކުރައްވަވާފައިވާ ކަންތައްތައް ކުރުމުގައި ހިފަމުންދާ މީހުންނޭވެ! ތި ނިޢުމަތުން މަޙުރޫމު ވެފައިވާ މީހުންނަށް ބަލައި ޢިބުރަތް ލިބިގަންނާށެވެ. ﷲ ތިފައިގެ ބާރު ގެންދަވައި ތިބާއަކީ ނުކުޅެދޭ މީހަކަށް ހައްދަވައިފިއްޔާ ދެން ތިބާއަށް އެ ނިޢުމަތް އަނބުރާ ގެނެސްދޭނީ ކާކުތޯއެވެ؟
އޭ ﷲ ދުޅަހެޔޮ ޞިއްޙަތެއް ދެއްވެވުމުން އެއިލާހަށް އުރެދުމުގައި އެ ނިޢުމަތުގެ ބޭނުން ހިފަމުންދާ މީހުންނޭވެ! އަދިވެސް ﷲ އަށް ބިރުވެތިވާކަށް ނުވޭތޯއެވެ؟ އެ އިލާހު ތިނިޢުމަތް ގެންދަވައިފިއްޔާ ދެން އަނބުރާ ގެނެސްދޭނީ ކާކު ތޯއެވެ؟
ﷲ ތަޢާލާ އަޅުގަނޑުމެން އެންމެންނަށް ވެސް ހިދާޔަތު ދައްކަވާފާނދޭވެ. އަދި ބަލިވުމުގެ ކުރިން ޞިއްޙަތުގެ ބޭނުން ހެޔޮގޮތުގައި ހިފާ ބައެއްކަމުގައި އަޅުގަނޑުމެން އެންމެންވެސް ލައްވަވާށިއެވެ.
و صلى الله و سلم على نبينا و حبيبنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين. والحمد لله رب العالمين.

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

ވަގުތު ފާއިތުވުމުގެ ކުރިން...

މުޙައްމަދު ޝަމްޢޫން

الحمد لله رب العالمين. والصلاة والسلام على أشرف الأنبياء والمرسلين. نبينا وحبيبنا وقدوتنا محمد وعلى آله وأصحابه ومن تبعهم بإحسان إلى يوم الدين. أما بعد.
ﷲ ތަޢާލާގެ ފޮތަށް ބަލައިފިމީހަކަށް އެއިލާހު ވަގުތުތައް ގަންދެއްވަވައި ހުވާ ވަޙީ ކުރައްވަވާފައިވާތަން ފެންނާނެއެވެ.ފަތިސްވަގުތު ގަންދެއްވަވައި އެއިލާހު ވަޙީކުރައްވަވާފައިވެއެވެ.)وَالْفَجْرِ( ޟުޙާވަގުތު ގަންދެއްވަވައި އެއިލާހު ވަޙީ ކުރައްވަވާފައިވެއެވެ.) وَالضُّحَى (މެންދުރުވަގުތު ގަންދެއްވަވައި އެ އިލާހު ވަޙީ ކުރައްވަވާފައިވެއެވެ.)وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى( ހަވީރު ވަގުތު ގަންދެއްވަވައި އެއިލާހު ވަޙީ ކުރައްވަވާފައިވެއެވެ.) وَالْعَصْرِ (އަދި ރޭގަނޑުގެ ވަގުތު ގަންދެއްވަވައި އެއިލާހު ވަޙީ ކުރައްވަވާފައިވެއެވެ.)وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى (މިއިން ދޭހަވަނީ ކޮން އެއްޗެއްތޯއެވެ؟ އިސްލާމްދީނުގައި ވަގުތަށް ދެވިފައިވާ އަހަންމިއްޔަތުކަމެވެ. ވަގުތަށް ދެވިފައިވާ ޤަދަރެވެ. އެހެނީ ﷲ ތަޢާލާ އެއްޗެއް ގަންދެއްވަވާނީ އެ އިލާހުގެ ޙަޟްރަތުގައި އެއަށް ދެވިފައިވާ ޤަދަރެއްގެ މަތިވެރިކަން ބަޔާންކޮށް ދެއްވެވުމަށްޓަކައެވެ.

އާދެ ! ވަގުތަކީ ވަރަށް އަގުހުރި އެއްޗެކެވެ. އެއީ އިންސާނާގެ ރައުސުލްމާލެވެ. އޭނާގެ ޙަޔާތެވެ. މިދުނިޔޭގައި އޭނާ ވޭތުކުރާ ކޮންމެ ވަގުތުކޮޅަކީ އޭނާގެ ޙަޔާތުން މަދުވެގެންދާ ވަގުތުކޮޅެކެވެ. އަޖަލާ ގާތްކުރާ ވަގުތުކޮޅެކެވެ. އަލް އިމާމް ޙަސަނުލްބަޞަރީ ރަޙިމަހުﷲ ގެ ބަސްފުޅެއްގައި އައިސްފައިވެއެވެ. يا ابن آدم أنت أيام، كلما ذهب يوم منها ذهب بعضك، ويوشك إذا ذهب بعضك أن يذهب كلك وأنت لا تعلم، فاعمل، فاليوم عمل ولا حساب، وغدا حساب ولا عمل " އޭ އާދަމުގެ ދަރިޔާއެވެ. ތިބާއަކީ ދުވަސްތަކެކެވެ. ފާއިތުވެގެންދާ ކޮންމެ ދުވަހަކީ ތިބާގެ ޢުމުރުން މަދުވެގެންދާ ދުވަހެކެވެ. އަދި ތިބާ ޣާފިލުކަމުގެ ނިދިން ނިދާފައި އޮއްވާ، ދުވަސްތައް މަދުވަމުން މަދުވަމުންގޮސް، ތިބާގެ ނިމުން އައިސް ތިބާއާ ބައްދަލުކޮށްފާނެތެވެ. އެހެންވީމާ (ޣާފިލުކަމުގެ ނިދިން ހޭލައި) ހެޔޮ ޢަމަލުކުރާށެވެ. އެހެނީ މިއަދު(ދުނިޔޭގައި) އޮތީ ޢަމަލެވެ. ޙިސާބެއް ނެތެވެ. އަދި މާދަމާ (އާޚިރަތުގައި) އޮތީ ޙިސާބެވެ. ޢަމަލެއް ނެތެވެ." ނަމަވެސް މިކަމާ މެދު ވިސްނާ ފިކުރު ކުރަނީ ކޮންބައެއްތޯއެވެ؟ މިއިން ޢިބްރަތް ޙާޞިލުކުރަނީ ފަހެ ކޮންބައެއްތޯއެވެ؟
މީސްތަކުން މިވަނީ ދުނިޔޭގެ ކެހިވެރިމަޅިތަކުގައި ޖެހިފައެވެ. ޝައިޠާނާގެ ވަސްވާހަށް ތަބާވެފައެވެ. ޝަހުވަތުގެ ކަނޑަށް ޣަރަޤު ވެފައެވެ. ކުޅިވަރާއި މަޖަލަށް ގެއްލިފައެވެ. އެބައިމީހުންދަނީ އުފާ ފާޅުކުރަމުންނެވެ. އުފަންދުވަހުގެ ޕާރޓީތައް ބާއްވަމުންނެވެ. ކައިވެންޏާއި އެހެނިހެން ކަންތަކަށް އަހަރުފުރުމުގެ މުނާސަބަތުތައް ފާހަގަކުރަމުންނެވެ. އެއީ އެބައިމީހުންގެ ޢުމުރުން މަދުވާ ދުވަސްތަކެއްކަން އެބައިމީހުންނަކަށް އިޙްސާސެއްނުކުރެވެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ވަގުތުގެ އަގު ވަޒަނެއްނުކުރެވެއެވެ. عن ابن عباس رضي الله عنهما قال: قال رسول الله: نعمتان مغبون فيهما كثير من الناس: الصحة والفراغ އިބްނު އައްބާސް ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުމާ ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްފުޅުކުރެއްވެވިއެވެ. " ގިނަ ބަޔަކަށް އޭގެ އަގު ވަޒަންނުކުރެވޭ (އެއަށް ފަރުވާކުޑަކޮށްފައިވާ) ދެ ނިޢުމަތެއްވެއެވެ. އެއީ ޞިއްޙަތާއި ހުސްވަގުތެވެ."
އާދެ! މަދުބަޔަކަށް މެނުވީ، ނިޢުމަތްތަކުގެ އަގު ވަޒަންކުރެވެނީ އެ ނިޢުމަތްތަކުން މަޙުރޫމުވުމުންނެވެ. ލޮލުގެ ނިޢުމަތުގެ އަގު ވަޒަންކުރެވެނީ ލޯ ފަންވީމައެވެ. ސިއްޙަތުގެ ނިޢުމަތުގެ އަގު ވަޒަންކުރެވެނީ ބަލިވީމައެވެ. އަދި ވަގުތުގެ ނިޢުމަތުގެ އަގުވަޒަން ކުރެވެނީ އެ ނިޢުމަތުން މަޙުރޫމުވުމުންނެވެ. އާދެ، މަރުވުމުންނެވެ. ޤަބުރުތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ ހަޅޭކުގެ އަޑު އިވޭނަމަ، މިކަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވަރަށް ރަނގަޅަށް އެގުނީހެވެ. ދުނިޔޭގައި ބޭކާރުގޮތުގައި ނަގާލި ވަގުތުތަކާމެދު އެބައިމީހުންދަނީ ހިތާމަ ކުރަމުންނެވެ. އަދިއެއްފަހަރު އެވަގުތު ލިބޭނޭނަމަ ކިހާ ރަނގަޅުހޭ ބުނަމުންނެވެ.) رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ (" އޭ އަޅަމެން ހައްދަވައިގެންގުޅުއްވަވާ އިލާހެވެ. އަޅަމެން ކުރަމުންގެންދިޔަ (ނުބައި)ޢަމަލުތަކާއި ޚިލާފަށް ޞާލިހު ޢަމަލުކުރުމަށްޓަކައި، އަޅަމެން (ނަރަކައިން)ނެރުއްވަވާފާނދޭވެ.(އަދިއެއްފަހަރު ދުނިޔެއަށް ފޮނުއްވަވާފާނދޭވެ.)"
ނިޢުމަތްތަކުގެ އަގު ވަޒަންކުރެއްވެވި ބޭކަލުން، އެބޭކަލުންގެ ވަގުތުން އެންމެ ސިކުންތެއްވެސް ބޭކާރު ގޮތުގައި ހޭދަވެގެންދިޔަނުދެއްވެވުމަށް ވަރަށް ބޮޑު އަހަންމިއްޔަތުކަމެއް ދެއްވެވިއެވެ. އަލް އިމާމް ޙަސަނުލްބަޞަރީ ރަޙިމަހުﷲ ވިދާޅުވިއެވެ.( لقد أدركت أقواماً كانوا على أوقاتهم أشد حرصاً منكم على أموالكم) " ތިޔަބައިމީހުން މުދަލަށް ރައްކާތެރިވާވަރަށްވުރެ ބޮޑަށް އެބައިމީހުންގެ ވަގުތުތަކަށް ރައްކާތެރިވެލައްވާ ބޭކަލުންތަކަކާ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ބައްދަލުވިއެވެ." އެބޭކަލުންގެ ވަގުތުތައް އެބޭކަލުން ހޭދަކުރެއްވެވީ ޢިލްމު އުނގެނިވަޑައިގަތުމުގައެވެ. ނުވަތަ ޢިލްމު އުގަންނަވައި ދެއްވެވުމުގައެވެ. ނުވަތަ އަޅުކަންކުރެއްވެވުމުގައެވެ. ޚަޠީބުލްބަޣްދާދީ ރަޙިމަހުﷲ އަށް ބައްލަވާށެވެ. އެކަލޭގެފާނު މަގުމަތިން ހިންގަވާ ވަޑައިގަންނަވާއިރުވެސް ވަޑައިގަންނަވަނީ ފޮތެއް މުޠާލަޢާ ކުރައްވަވަމުންނެވެ. އަދި އިބްނުރަޖަބް އަލްހަންބަލީ ރަޙިމަހުﷲ އަށް ބައްލަވާށެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވުމަށްފަހު އެކަލޭގޭފާނު ލިޔުއްވަވާފައިވާ ފޮތްތައް އެކަލޭގެފާނުގެ މުޅި ޢުމުރަށް ބަހާލެވުނު އިރު ކޮންމެ ދުވަހަކަށް ނުވަފޮތް ވެއެވެ. އަދި ޖަޢުފަރު ބިން ޢަލީ ރަޙިމަހުﷲ އަށް ބައްލަވާށެވެ. އިމާމް މާލިކު ރަޙިމަހުﷲ ވިދާޅުވިއެވެ. ( ما دخلت على جعفر بن علي إلا وجدته على إحدى ثلاث: إما قائماً يصلي، أو جالساً يقرأ القرآن، أو جالساً يذكر الله) " ޖަޢުފަރުބިން ޢަލީ ރަޙިމަހުﷲ، ނަމާދު ކުރައްވަވަން ނުވަތަ ޤުރުއާން ކިޔަވާ ވިދާޅުވާން ނުވަތަ ޒިކުރުކުރައްވަަވަން ނުހުންނަވާ ވަގުތެއްގައި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް، އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ނުދެވެއެވެ."
އެއިންބޭކަލެއްގެ ވަގުތުން އެންމެ ހިނދުކޮޅެއްވެސް ފައިދާއެއްނެތް ގޮތުގައި ހޭދަ ކުރެވިއްޖެއްޔާ، އެބޭކަލުން އެކަމާއި ރޮއެ ހިތާމަ ކުރައްވަވައެވެ. އިބްނު މަސްޢޫދު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. (ما ندمت على شيء ندمي على يوم غربت شمسه، نقص فيه أجلي ولم يزد فيه عملي). " ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ (ހެޔޮ) ޢަމަލު އިތުރުނުވެ، ޢުމުރުން ފާއިތުވާ ދުވަހެއްގެ މައްޗަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ހިތާމަ ކުރައްވާ ވަރަށް، އެއްވެސް ކަމަކާ ތިމަންކަލޭގެފާނު ހިތާމަ ނުކުރައްވަމެވެ."
އޭ ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނޭވެ! މި ކަންތައްތަކުން ޢިބްރަތްލިބިގަނެ، ވަގުތުގެބޭނުން ހެޔޮގޮތުގައި ހިއްޕަވާށެވެ. ގެއްލިއްޖެ ވަގުތެއް އަނބުރާ ނުލިބޭނެއެެވެ. އަލް އިމާމް ޙަސަނުލްބަޞަރީ ރަޙިމަހުﷲ ގެ ބަސްފުޅެއްގައި އައިސްފައިވެއެވެ. "ما من يوم ينشق فجره إلا وينادى: (يا ابن أدم أنا يوم جديد وعلى عملك شهيد فاغتنمني وتزود مني، فأنا لا أعود إلى يوم القيامة ) " ހާލުގެ ދުލުން، ' އޭ އާދަމުގެ ދަރިޔާއެވެ. އަހަންނަކީ އާ ދުވަހަކީމެވެ. އަދި ތިބާގެ ޢަމަލުގެ މައްޗަށްވާ ހެކިވެރިޔަކީމެވެ. އަހަރެންގެ ބޭނުން ހެޔޮގޮތުގައި ހިފައި (އާޚިރަތަށްޓަކައި) ކޮއްތު އިތުރުކުރާށެވެ. ފަހެ ޤިޔާމަތާއި ޖެހެންދެން އަހަރެން ދެން އެނބުރި ނާންނާނަމެވެ.' ނުބުނާ ދުވަހަކަށް ފަޖުރު ނުލައެވެ." އެހެންކަމުން ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ވަނީ ވަގުތުގެ ބޭނުން ހެޔޮގޮތުގައި ހިފުމަށް އުއްމަތަށް ނަޞޭޙަތްދެއްވަވާ ވަޞިއްޔަތް ކުރައްވަވާފައެވެ. އެއީ ޢުމުރުގެ އެންމެ ފަހު ސިކުންތުކޮޅުކަމުގައި ވިއަސްމެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޙަދީޘްފުޅެއްގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ( إن قامت الساعة وبيد أحدكم فسيلة، فإن استطاع ألا تقوم حتى يغرسها فليفعل ). " ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މީހެއްގެ އަތުގައި ކުޑަ ކަދުރު ރުކެއް އޮއްވާ ޤިޔާމަތުގެ ވަގުތު ޖެހުނަސް، އޭނާއަށް ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާނަމަ އެ އިންދާފައި ނޫނީ ނުތެދުވާށެވެ."
އޭ ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނޭވެ! ދާއިމީ ދުނިޔެ ބާއްޖަވެރި ކުރުމަށްޓަކައި، މި ފަނާވަނިވި ދުނިޔޭގައި ލިބިފައިމިވާ ކުޑަ ވަގުތުކޮޅުގެ ބޭނުން އޭގެ އެންމެ ފުރިހަމަގޮތުގައި ހިއްޕަވާށެވެ. )كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي الْأَيَّامِ الْخَالِيَةِ(" ދުނިޔޭގައި ތިޔަބައިމީހުން ހޭދަކުރި ދުވަސްތަކުގައި ތިޔަބައިމީހުން ކުރި ހެޔޮ ޢަމަލުތަކުގެ ޖަޒާއެއްގެ ގޮތުން އަރާމުގައި ކައިބޮއި އުޅޭށެވެ." މިފަދައިން ބުނެވޭ މީހުންގެ ތެރެއިން ވުމަށް މަސައްކަތް ކުރައްވަވާށެވެ. އެންމެ ސިކުންތެއްވެސް ފައިދާއެއްނެތް ގޮތުގައި ހޭދަނުކުރައްވަވާށެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޙަދީޘްފުޅެއްގައި އައިސްފައިވެއެވެ. (ليس يتحسر أهل الجنة على شيء إلا على ساعةٍ مرت بهم لم يذكروا الله عز وجل فيها ) " ﷲ ގެ މަތިން ހަނދުމަނުކޮށް، ދުނިޔޭގައި ހޭދަކުރެވުނު ވަގުތުކޮޅުފިޔަވައި އެހެން އެއްވެސް ކަމަކާއި، ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިން ހިތާމަ ނުކުރާނެއެވެ."
އޭ ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނޭވެ! ދުނިޔޭގައި، ﷲ ގެ އަމުރުފުޅުތަކާއި ޚިލާފުވެ، ފަނާވަނިވި ދުނިޔެއަށްޓަކާ އާޚިރަތް ވިއްކާލި މީހުން ދާންއޮތް ތަނަކީ ނަރަކައެވެ. އެހިނދު، ހެޔޮޢަމަލުކުރުމަށް ވަޢުދުވެ، އަދި އެއްފަހަރު ދުނިޔެއަށް ފޮނުއްވަވައި ދެއްވެވުން އެދި އެބައިމީހުން ރޯނެއެވެ. ދެންފަހެ ﷲ ތަޢާލާ އެބައިމީހުންނަށް ޖަވާބުގައި ވަޙީކުރައްވާނެތެވެ. )أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُم مَّا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَن تَذَكَّرَ وَجَاءكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِن نَّصِيرٍ( "ހަނދުމަކުރާނޭ މީހަކު ހަނދުމަކުރާހާ ދުވަހު ތިމަންއިލާހު ތިޔަބައިމިހުންގެ ޢުމުރު ނުދަންމަވަންތޯއެވެ؟ އަދި އިންޒާރުކުރައްވަވާނޭ ބޭކަލަކު ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތެވެ. ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ޢަޒާބުގެ ރަހަލިބިގަންނާށެވެ. އަނިޔާވެރިންނަށް ނަޞުރުދެއްވަވާނޭ ފަރާތެއްނުވެއެވެ."
އޭ ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނޭވެ! ސާޅީސް ނުވަތަ ފަންސާސް އަހަރުވަންދެން ދުނިޔޭގައި ހުންނަވާނޭކަމަށް އުއްމީދުނުކުރައްވަވާށެވެ.މިޖުމްލަ ކިޔާ ނުނިމެނީސްވެސް މަރާއި ބައްދަލުކުރަންޖެހިދާނެކަމަށް ވިސްނަވާށެވެ. މަޝްހޫރު ޅެންވެރިޔާ އަޙުމަދު ޝައުޤީ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
دقات قلب المرء قائلة له *** إن الحياة دقائق وثواني
ހިތުގެ ވިންދު އިންސާނާކައިރީ ބުނަމުންދެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ޙަޔާތަކީ މިނެޓްތަކަކާއި ސިކުންތުތަކެކެވެ.
ހެދުނުވެއްޖެއްޔާ ހަވީރު ވަންދެން ދުނިޔޭގައި ހުންނަވާނޭކަމަށް އުއްމީދުނުކުރައްވަވާށެވެ. އަދި ހަވީރުވެއްޖެއްޔާ ހެދުނު ވަންދެން ދުނިޔޭގައި ހުންނަވާނޭކަމަށްވެސް އުއްމީދުނުކުރައްވަވާށެވެ. ހެޔޮ ޢަމަލުތައް، ފަހުންކުރުމަށް ލަސްނުކުރައްވަވާށެވެ. އޭ ލޮބުވެތި އުޚްތުންނޭވޭ! ޙައްޖުދުވަހު ނުވަތަ އަހަރުފެށޭ ދުވަހު ބުރުޤާ އެޅުއްވުމަށް ނުތިއްބަވާށެވެ. އެދުވަސް ޖެހުމުގެ ކުރިން މަރު އައިސް ބައްދަލުކޮށްފިއްޔާ ދެން ކުރާނެ ހަމަ އެއްކަމެއްވެސް ނޯންނާނެއެވެ. އަލްއިމާމް ޙަސަނުލްބަޞަރީ ރަޙިމަހުﷲ ވިދާޅުވިއެވެ. (إياك والتسويف فإنك في يومك ولست بغدك) " ' ސައުފަ ' (ފަހުންކުރާނަން ނުވަތަ ކުރާނަން)، މި ބަހުން ހުށިޔާރުވެ ރައްކާތެރިވާށެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ތިބާ ތިހިރީ މިއަދުގައެވެ. މާދަމާއެއްގަނޫނެވެ." އަދި ސަލަފުންގެ އެހެންބޭކަލެއްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. (احذروا سوف فإنها من جنود إبليس) " ' ސައުފަ ' (ފަހުންކުރާނަން ނުވަތަ ކުރާނަން)، މި ބަހުން ހުށިޔާރުވެ ރައްކާތެރިވާށެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެއީ ޝައިޠާނާގެ ލަޝްކަރުގެ މީހެކެވެ."
تزود من التقوى فإنك لا تدري *** إذا جنّ ليل هل تعيش إلى الفجر
ތަޤުވާވެރިކާމާއި ހެޔޮޢަމަލު އިތުރުކުރާށެވެ. ރޭގަނޑުވެއްޖެއްޔާ ފަތިސްވަންދެން ދިރިހުންނާނޭކަމެއް ނޭނގެއެވެ.

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

ނިޢުމަތްތަކުގެ ތެރެއިން - ޒުވާން ޢުމުރު

މުޙައްމަދު ޝަމްޢޫން

الحمد لله رب العالمين. والصلاة والسلام على أشرف الأنبياء والمرسلين. نبينا وحبيبنا وقدوتنا محمد وعلى آله وأصحابه ومن تبعهم بإحسان إلى يوم الدين. أما بعد
އާދެ! އިންސާނާ ޚަލްޤު ކުރެއްވެވުމަށްފަހު ﷲ ތަޢާލާވަނީ އަދަދުނުކުރެވޭހާ ގިނަގުނަ ނިޢުމަތްތަކެއް އޭނާއަށް ދެއްވަވާފައެވެ. އެ ނިޢުމަތްތަކާމެދު ވިސްނައި، އޭގެ އަގުވަޒަންކޮށް، އޭގެ ބޭނުން ﷲ އެންގެވި ގޮތަށް ހިފައި، އެ ނިޢުމަތް ދެއްވިކަމަށްޓަކާ އެއިލާހަށް ޝުކުރު އަދާކުރަނީ ކޮންބައެއްތޯބެއްލެވުމަށްޓަކައެވެ. އެހެންވީމާ ނިޢުމަތްތަކާއިމެދު ވިސްނައި އެއަށް ޝުކުރު އަދާކުރާ އަޅުންތަކެއްކަމުގައިވެވޭތޯ ގަދައަޅާ މަސައްކަތްކުރަމާތޯއެވެ!

އާދެ! ﷲ ތަޢާލާ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދެއްވެވި ނިޢުމަތްތަކުގެ ތެރެއިން ޒުވާންކަމުގެ ނިޢުމަތަކީ ވަރަށް ބޮޑު އަހައްމިއްޔަތުކަމެއް އިސްލާމްދީނުގައި ދެވިފައިވާ ނިޢުމަތެކެވެ. މިކަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަގެ ޙަދީޘްފުޅުތަކުން ވަރަށް ރަނގަޅަށް ހާމަވެގެންދެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޙަދީޘްފުޅެއްގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عن معاذ بن جبل قال : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم : لا تزول قدما عبد يوم القيامة حتى يسأل عن أربع خصال عن عمره فيما أفناه وعن شبابه فيما أبلاه وعن ماله من أين اكتسبه وفيما أنفقه وعن علمه ماذا عمل فيه. " މުޢާޒް ބިން ޖަބަލް ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްފުޅު ކުރެއްވެވިއެވެ. ހަތަރު ކަމަކާ ބެހޭގޮތުން ސުވާލު ކުރެވުމަށްފަހު މެނުވީ، ޤިޔާމަތްދުވަހު އަޅާގެފައި ހަރަކާތްނުކުރެވޭ ހުއްޓެވެ. އޭނާގެ ޢުމުރު ހޭދަކުރި ގޮތާ ބެހޭގޮތުންނެވެ. އަދި އޭނާގެ ޒުވާންދުވަސްވަރު ހޭދަކުރި ގޮތާ ބެހޭގޮތުންނެވެ. އަދި އޭނާ މުދާ ހޯދި ގޮތާއި، ހޭދަކުރި ގޮތާ ބެހޭގޮތުންނެވެ. އަދި އޭނާ ޢިލްމަށް ޢަމަލުކުރި ގޮތާ ބެހޭގޮތުންނެވެ." މި ޙަދީޘްފުޅުގައި ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ބަޔާންކޮށްދެއްވަވާފައިވަނީ ޤިޔާމަތް ދުވަހު އަޅާއާއި ކުރެވޭނޭ ސުވާލުތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއް ސުވާލުތަކެވެ. ފުރަތަމަ އޭނާގެ ޢުމުރު ހޭދަކުރި ގޮތާއި ބެހޭ ގޮތުންނެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ރުހި ވޮޑިގަންނަވާ ގޮތުގައިތޯއެވެ. ނުވަތަ ޝައިޠާނާ ރުހޭ ގޮތަށްތޯއެވެ. އެއަށްފަހު އޭނާގެ ޒުވާންދުވަސްވަރު އޭނާ ހޭދަކުރި ގޮތާއި ބެހޭ ގޮތުންނެވެ.
އާދެ! ޒުވާންދުވަސްވަރަކީ ޢުމުރުގެ ބައެކެވެ. އެހެންކަމުން ޢުމުރާއި ބެހޭގޮތުން ސުވާލު ކުރެވުނީމަ، އޭގެތެރޭގައި ޒުވާންދުވަސްވަރުވެސް ހިމެނޭނެއެވެ. އެހެންކަމަށް ވުމާ އެކުވެސް ދެވަނަފަހަރަށް ޒުވާންދުވަސްވަރާއި ބެހޭގޮތުން ސުވާލު ވެވުމުން، އިސްލާމްދީނުގައި ޒުވާންދުވަސްވަރަށް ދެވިފައިވާ އަހައްމިއްޔަތުކަން އެނގިގެންދެއެވެ. އެހެންކަމުން ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ވަނީ ޒުވާންދުވަސްވަރުގެ ބޭނުން ރަނގަޅުގޮތުގައި ހިފުމަށް ނަޞޭޙަތް ދެއްވަވާފައެވެ. عن ابن عباس رضي الله عنهما قال : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم لرجل و هو يعظه : اغتنم خمسا قبل خمس : شبابك قبل هرمك و صحتك قبل سقمك و غناك قبل فقرك و فراغك قبل شغلك و حياتك قبل موتك. " އިބްނު ޢައްބާސް ރަޟިޔައްﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ މީހަކަށް ނަޞޭޙަތް ދެއްވަވަމުން ޙަދީޘްފުޅުކުރެއްވެވިއެވެ. ފަސްކަމެއް ތިބާއާއި ކުރިމަތިވުމުގެ ކުރިން ފަސްކަމެއްގެ ފައިދާ ހެޔޮގޮތުގައި ލިބިގަންނާށެވެ. މުސްކުޅިވުމުގެ ކުރިން ޒުވާންކަމުގެފައިދާ ހެޔޮގޮތުގައި ލިބިގަންނާށެވެ. ބަލިވުމުގެ ކުރިން ދުޅަހެޔޮކަމުގެ ފައިދާ ހެޔޮގޮތުގައި ލިބިގަންނާށެވެ. ފަޤީރުވުމުގެ ކުރިން މުއްސަނދިކަމުގެ ފައިދާ ހެޔޮގޮތުގައި ލިބިގަންނާށެވެ. މަޝްޣޫލުވުމުގެ ކުރިން ހުސްވަގުތުގެ ފައިދާ ހެޔޮގޮތުގައި ލިބިގަންނާށެވެ. އަދި މަރުވުމުގެ ކުރިން ޙަޔާތުގެ ފައިދާ ހެޔޮގޮތުގައި ލިބިގަންނާށެވެ."
އެހެންވީމާ ޒުވާންދުވަސްވަރުގެ ބޭނުން ހެޔޮގޮތުގައި ހިފަމާތޯއެވެ! ﷲ އަމުރު ކުރެއްވެވި ކަންތައްކުރުމުގައެވެ. އެއިލާހުގެ ރުހިވޮޑިގަތުން ހޯދުމުގައެވެ. ސަލާމަތް ހިތަކާއިގެން އަންނަ މީހަކަށް ފިޔަވައި، ސަލާމަތްކަމެއްނުވާ ދުވަހު ކުރެވޭނޭ ސުވާލުތަކަށް ޖަވާބު ތައްޔާރުކުރުމުގައެވެ.
އޭ ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނޭވެ! ސާޅީސް ނުވަތަ ފަންސާސް އަހަރުވީމާ އަޅުކަންކުރުމަށް ނުތިއްބަވާށެވެ.އެހެނީ ސާޅީސް ނުވަތަ ފަންސާސް އަހަރުވަންދެން ދުނިޔޭގައި ހުންނާނޭ ކަމުގެ ޔަޤީންކަން އޮތީ ފަހެ ކާކަށްތޯއެވެ؟ މަރު އައިސް ޖެހުމާއެކު މި ދުނިޔެއަށް އަލްވަދާޢު ކިޔަން ޖެހޭނެއެވެ. މި ދުނިޔޭގައި ހޭދަކުރާ ކޮންމެ ދުވަހަކީ އަޅުގަނޑުމެން މަރާއި ގާތް ކުރާ ދުވަހެކެވެ. އެދުވަހަކާއި ބެހޭގޮތުން ސުވާލުވެވޭނޭ ދުވަހެކެވެ. ވަގުތު ފާއިތުވުމަށްފަހު ކުރާނޭ އެއްވެސްކަމެއް ނޯންނާނެއެވެ. ޤިޔާމަތްދުވަހު 'ތިމަންނަ ވެއްޔަށްވީނަމަ ކިހާ ރަނގަޅުހޭ ' ބުނާ މީހުންގެ ތެރެއިން ނުވުމަށް މަސައްކަތްކުރުމުގައި އަޅުގަނޑުމެން އެކަކު އަނެކަކަށް އެހީތެރިވަމާ ހިންގަވާށެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ޒުވާންދުވަސްވަރުއްސުރެ މަރުވަންދެން ﷲ އެންގެވިގޮތަށް އުޅުމުގައި ދެމިތިބެން މަސަކަތްކުރަމާ ހިންގަވާށެވެ. އޭރުން ﷲ އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ އަޅުގަނޑުމެން ވެގެންދާނީ ކާމިޔާބު ލިބޭމީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ. އެހެނީ އަބޫހުރައިރާ ރަޟިޔައްﷲ ޢަންހުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘްފުޅެއްގައިވެއެވެ. سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمْ اللَّهُ فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ. " ﷲ ގެ ހިޔާވަހިކަން ފިޔަވާ އެހެން އެއްވެސް ހިޔާވަހިކަމެއް ނުވާދުވަހު (ޤިޔާމަތްދުވަހު)، ﷲ ތަޢާލާ ހަތް ބަޔަކަށް އެއިލާހުގެ ހިޔާވަހިކަމުން ހިޔާވަހިކަން ދެއްވަވައެވެ." އޭގެ ތެރެއިން ދެވަނަ މީހަކަށް އައިސްފައި ވަނީ وَشَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ رَبِّهِ . " ﷲ އަށް އަޅުކަންކުރުންމަތީ ދެމިހުރެ ބޮޑުވެގެން އައި ޒުވާނާއެވެ."

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އިސްލާމީ މަޝްހޫރު ބައެއް ޢިލްމްވެރިން އަވަހާރަވި ތާރީޚު -3

އަބޫ ޢައްމާރު މުޙައްމަދު ސިނާން

ހިޖުރައިން 200އަހަރު ފަސް
204 ވަނަ އަހަރު
އައްޝާފިޢީ
206 ވަނަ އަހަރު
ޔަޒީދު އިބްން ހާރޫން
211 ވަނަ އަހަރު
އަބްދުއްރައްޒާޤު އައްޞަންޢާނީ

220 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޙުމައިދީ
224 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޢުބައިދު ޤާސިމް އިބްން ސަލާމް
228 ވަނަ އަހަރު
ނުޢައިމް ބިން ހައްމާދު
233 ވަނަ އަހަރު
ޔަޙްޔާ އިބްން މަޢީން، އަބޫ ޒަކަރިއްޔާ
234 ވަނަ އަހަރު
ޢަލީ އިބްން އަލް މަދީނީ
އަބޫ ޚައިޘަމާ
235 ވަނަ އަހަރު
އިބްން އަބީ ޝައިބާ
238 ވަނަ އަހަރު
އިސްޙާޤް އިބްނު ރާހޫޔާ
240 ވަނަ އަހަރު
ޤުޠައިބާ އިބްން ސަޢީދު
އަބޫ ޘައުރު ، އިބްރާޙީމް އިބްން ޚާލިދު
241 ވަނަ އަހަރު
އަޙްމަދު އިބްން ޙަންބަލް
255 ވަނަ އަހަރު
އައް ދާރިމީ، އަބޫ މުޙައްމަދު ޢަބްދުﷲ އިބްން ޢަބްދުއްރަޙްމާން
256 ވަނަ އަހަރު
އަލް ބުޚާރީ
އަޙްމަދު އިބްން ސިނާން
261 ވަނަ އަހަރު
މުސްލިމް އިބްން އަލް ޙައްޖާޖް އަލް ޤުޝައިރީ އަންނައިސާބޫރީ
264 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޒުރުޢަތުއްރާޒީ
އަލް މުޒަނީ
265 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު އިބްން ސަހްނޫން
266 ވަނަ އަހަރު
ޞާލިޙް އިބްން އަޙްމަދު
272 ވަނަ އަހަރު
އަބޫބަކްރު އިބްން އަޘްރަމް
273 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު ބިން ޔަޒީދު އިބްން މާޖާ
274 ވަނަ އަހަރު
އައް ތިރުމިޛީ
275 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ދާވޫދު އައް ސިޖިސްތާނީ
276 ވަނަ އަހަރު
އިބްނު ޤުޠައިބާ
277 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޙާތިމް އައްރާޒީ
280 ވަނަ އަހަރު
އައް ދާރިމީ
281 ވަނަ އަހަރު
އިބްނު އަބިއްދުންޔާ
283 ވަނަ އަހަރު
ސަހުލު އިބްނު ޢަބްދުﷲ
287 ވަނަ އަހަރު
އިބްނު އަބީ ޢާޞިމް
290 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ އިބްން އަޙްމަދު
294 ވަނަ އަހަރު
އަލް މަރްވަޒީ
297 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޖުނައިދު އަލް ބަޣްދާދީ

- ނުނިމޭ -

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

އިސްލާމީ މަޝްހޫރު ބައެއް ޢިލްމްވެރިން އަވަހާރަވި ތާރީޚު -2

އަބޫ ޢައްމާރު މުޙައްމަދު ސިނާން

ހިޖުރައިން 100އަހަރު ފަސް
100 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޠުފައިލް
101 ވަނަ އަހަރު
ޢުމަރު އިބްން ޢަބްދުލްޢަޒީޒް
103 ވަނަ އަހަރު
އައް ޝަޢަބީ
104 ވަނަ އަހަރު
މުޖާހިދު އިބްން ޖަބްރު
ޤަތާދާ
އަބޫ ޤިލާބާ
106 ވަނަ އަހަރު
ސާލިމް އިބްން ޢަބްދުﷲ އިބްން ޢުމަރު
އަލް ޤާޞިމް އިބްން މުޙައްމަދު އިބްން އަބީބަކުރު
ތާވޫސް އިބްން ކައިސާން
107 ވަނަ އަހަރު
އިބްން ޝައުޒަބް
110 ވަނަ އަހަރު
އަލް ހަސަން އަލް ބަޞްރީ
މުޙައްމަދު އިބްން ސީރީން
114 ވަނަ އަހަރު
ޢަޠާ އިބްން އަބީ ރިބާޙް
މުޙައްމަދު އިބްން ޢަލީ އިބްން ޙުސައިން
117 ވަނަ އަހަރު
އައްނާފިޢު
ޤަތާދާ
އިބްން އަބީ މުލައިކާ
124 ވަނަ އަހަރު
އައް ޒުހުރީ، އިބްން ޝިހާބް
126 ވަނަ އަހަރު
ޢާމިރު އިބްން ދީނާރު
127 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ އިބްން ދީނާރު
130 ވަނަ އަހަރު
މާލިކު އިބްން ދީނާރު
131 ވަނަ އަހަރު
އައްޔޫބް އައް ސަޚްތިޔާނީ
މުޙައްމަދު އިބްން އަލް މުންކަދިރު
132 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޒިނާދު
136 ވަނަ އަހަރު
ޒައިދު އިބްން އަސްލަމް
ރަބީޢާ އިބްން އަބީ އަބްދުއްރަޙުމާން
139 ވަނަ އަހަރު
ޔޫނުސް އިބްން ޢުބައިދު
148 ވަނަ އަހަރު
ޖައުފަރު އައް ޞާދިޤް
އަލް އަޢްމަޝް
150 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޙަނީފާ
އިބްން ޖުރައިޖް
151 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ އިބްން ޢަވްން
157 ވަނަ އަހަރު
އަލް ޢަވްޒާޢީ
160 ވަނަ އަހަރު
ޝުޢުބާ އިބްން އަލް ޙައްޖާޖް
އިބްރާހީމް އިބްން އަދްހަމް
164 ވަނަ އަހަރު
އިބްން އަލް މާޖިޝޫން
167 ވަނަ އަހަރު
ސުފްޔާން އައް ޘަވްރީ
ހައްމާދު އިބްން ސަލަމާ
175 ވަނަ އަހަރު
އައްލައިޘް އިބްން އައްޞާދް
177 ވަނަ އަހަރު
ޤާޟީ ޝުރެއިޚް އިބްން ޢަބްދުﷲ
179 ވަނަ އަހަރު
މާލިކް އިބްން އަނަސް
ހައްމާދު އިބްން ޒައިދު
181 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުﷲ އިބްން އަލް މުބާރަކް
182 ވަނަ އަހަރު
އަބޫ ޔޫސުފް
186 ވަނަ އަހަރު
މުޢާފީ އިބްން ޢިމްރާން
187 ވަނަ އަހަރު
ފުޟައިލް ބިން ޢިޔާޟް
189 ވަނަ އަހަރު
މުޙައްމަދު އިބްން އަލް ޙަސަން އައްޝައިބާނީ
191 ވަނަ އަހަރު
އަލް މަޢްމަރު އިބްން ރަޝީދު
193 ވަނަ އަހަރު
އަބޫބަކުރު އިބްން ޢައްޔާޝް
197 ވަނަ އަހަރު
ސުފްޔާން އިބްން ޢުޔައިނާ
ވަކީޢު އިބްން އަލް ޖައްރާޙް
198 ވަނަ އަހަރު
ޢަބްދުއްރަޙްމާން އިބްން މަހްދީ
ޔަޙްޔާ އިބްން ސަޢީދު އަލް ޤައްޠާން
ޢަބްދުﷲ އިބްން ވަހްބް

- ނުނިމޭ -

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ

ހަތަރު ގެރީގެ ވާހަކަ

އަބޫ ޢައްމާރު

އެންމެހާ ޙަމްދު ޘަނާ ޙައްޤުވެގެންވަނީ ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި ﷲ އަށެވެ. އަހަރަމެން އެކަލާނގެ އެހީއަށާއި ފާފަފުއްސެވުމަށް އެދެމެވެ. އަދި އަހަރެމެން އަމިއްލަ ނަފްސުތަކާއި ނުބައި ފާފަތަކުގެ ނުބައިކަމުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވުމަށްވެސް އެދެމެވެ. ﷲ ހިދާޔަތް ދައްކަވައިފި މީހަކު މަގުފުރެދިގެންނުދާ ހުއްޓެވެ. އަދި އެކަލާނގެ މަގުފުރައްދަވައިފިމީހަކަށް ހިދާޔަތް ދައްކާނެ ދެވަނަ އެހެން ފަރާތެއްނުވެއެވެ.
ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.
"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ"
(آل عمران:102)
"އޭ އީމާންވި މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ﷲ އަށް ތަޤްވާވެރިވުން (ބިރުވެތިވުން) ޙައްޤުގޮތުގައި އެއިލާހަށް ތަޤްވާވެރިވާށެވެ. އަދި މުސްލިމުންގެ ގޮތުގައި މެނުވީ ތިޔަބައިމީހުން މަރުވެ ނުދާށެވެ."

عمر بن الخطاب رضي اللّه عنه، އުބައްޔު ބުނު ކަޢުބް رضي اللّه عنه އާއި ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ. "ތަޤްވާ ގެ މާނައަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟" އުބައްޔު ބުނު ކަޢުބް ދެންނެވިއެވެ. "އޭ އަމީރުލް މުއުމިނީންއެވެ! ކަށިފަޅާފައިވާ ގަސްތަކެއް ހެދިފައިވާ ބިމެއްގައި ކަލޭގެފާނު ހިންގެވީމުތޯއެވެ؟" ޢުމަރުގެފާނު ޖަވާބުދެއްވިއެވެ. "އާނއެކެވެ." އުބައްޔު ބުނު ކަޢުބް ދެންނެވިއެވެ. " (އެފަދަ ބިމެއްގައި ހިނގާއިރު) ހައްދަވަނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟" ޢުމަރުގެފާނު ޖަވާބުދެއްވިއެވެ. " އަހަރެންގެ ހެދުން މައްޗަށް ނަގަމެވެ. އަދި ހިނގާއިރު ވަރަށް ފަރުވާތެރިވަމެވެ." ދެން އުބައްޔު ބުނު ކަޢުބް ދެންނެވިއެވެ. " ތަޤްވާއަކީ އެއީއެވެ."
އަޅުގަނޑުމެން ދަތުރުކުރަމުން މިދާ ބިމަކީ ކަށިގަސްތަކުން ފުރިފައިވާ ބިމެކެވެ. ޝައިޠާނާއާއި އޭނާގެ އަޢުވާނުން އަބަދުވެސް މަސައްކަތްކުރަމުން އެދަނީ އަހަރެމެން ތެދުމަގުން އެއްކިބާކޮށް ނުބައިމަގަށް އެރުވުމަށެވެ. ދުނިޔޭގައި ތަޤްވާވެރިވުމަކީ ތިބާގެ ހެދުން މައްޗަށް ނެގުމެވެ. (އެބަހީ ދުނިޔޭގެ ހެއްލުންތަކަށް ބިރުވެތިވެ ރައްކާތެރިވުމެވެ.) އަދި ހިނގާއިރު ފަރުވާތެރިވުމެވެ. (އެބަހީ ދުނިޔޭގައި އުޅޭއިރު ޝައިތާނާގެ ކެހިވެރި މަޅިތަކަށް އަބަދުވެސް ފަރުވާތެރިވުމެވެ.) އެހައި އިރުން ތިބާ ވާނީ ޝައިޠާނުންގެ ނުބައި ވަސްވާސްތަކުން ސަލާމަތްތެރިވެގެންނެވެ. ތަޤްވާގެ ޙަޤީޤީ މާނައަކީ މިއީއެވެ. ﷲ އަޅަމެން ތަޤްވާވެރިވާމީހުންގެ ތެރެއިން ލައްވާނދޭވެ!
އެންމެހާ އަޚުންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! ބަޔާންކޮށްދޭން މިއުޅެނީ ޢިބްރަތްތެރި ފިލާވަޅުތަކެއް އަޅުގަނޑުމެނަށް ލިބޭނޭ ވާހަކައެކެވެ. އެވާހަކަ އަންނަނީ މިފަދައިންނެވެ.
"ހަތަރު ގެރި އުޅުނެވެ. އޭގެތެރެއިން އެއް ގެރި ހުދެވެ. އަދި އަނެއް ތިން ގެރި ކަޅެވެ. މިގެރިތައް އުޅެމުންދަނީ ވަލުކުއްތާތަކުން ފުރިފައިވާ ސަރަހައްދެއްގައެވެ. މިކުއްތާތަކުގެ ޝިކާރައިން މިގެރިތައް ސަލާމަތްވާ ހަމައެކަނި ގޮތަކީ މިހަތަރު ގެރި އަބަދުވެސް އެކުއެކީގައި އުޅޭކަމެވެ. އެގެރިތައް އަބަދުވެސް އެއްގެރި އަނެއް ގެރީގެ ސަލާމަތަށް ވިސްނައި، ދިމާވެދާނެ ނުރައްކަލަކަށް އަބަދުވެސް ހުޝިޔާރުވެއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން މިގެރިތައް އެވަލުކުއްތާތަކުގެ ކިބައިން ސަލާމަތްވެއެވެ.
ނަމަވެސް އެއްދުވަހު ކަޅު ތިން ގެރި ބައްދަލުވުމެއް ބޭއްވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. "މި ހުދު ގެރީގެ ސަބަބުން ތިމަންމެނަށް ވަރަށް އުނދަގުލާ ކުރިމަތިލާންޖެހެއެވެ. ތިމަންމެންގެ ކުލައަކީ ކަޅުކުލަކަމުގައިވީތީ ރޭގަނޑު ތިމަންމެން ފިލައިފިނަމަ އެހެން ޖަނަވާރުތަކަކަށް ތިމަންމެނެއް ނުފެނެއެވެ. ނަމަވެސް މިހުދު ގެރި އެހެން ޖަނަވާރުތަކަށް ފެނެއެވެ. ވުމާއެކު އޭނާ ތިމަންމެންގެ ތެރެއިން އެއްކިބާ ކޮށްލަންވީއެވެ. އަހަރެމެން ތިން މީހުން އެކުއެކީގައި އުޅޭނީއެވެ. އަދި އެހުދު ގެރި އެކަނިމާއެކަނި އުޅެން ދޫކޮށްލަންވީއެވެ. އެހެނީ އޭނާގެ ސަބަބުން އަހަރެމެންނަށް އުޅެން އުނދަގޫވެއެވެ." މިދުވަހަށްފަހު ކަޅު ތިން ގެރި އުޅެނީ އެކީގައެވެ. އަދި ހުދު ގެރި އުޅެނީ އެކަނިމާއެކަންޏެވެ. ކަޅު ތިންގެރި ހުދުގެރި 'ބޮއިކޮޓް' ކުރީއެވެ.
ވަލުކުއްތާގެ ވިސްނުންތޫނުކަމުން ގެރިތަކުގެ މެދުގައި އޮތް އެކުވެރިކަން ނެތިއްޖެކަން ވިސްނިއްޖެއެވެ. ވަލުކުއްތާތަކުގެ ތެރެއިން ކުއްތާއެއް ތަންވަޅު ބަލާފައި ދިޔަގޮތަށްގޮސް ހުދުގެރި އަތުލައިގަނެގެން ކާންފަށައިފިއެވެ. ކަޅު ތިންގެރި އެބައިމީހުންގެ އެކުވެރިޔާގެ މަސްތައް ނޮޅައި ވީދައިގެން ކަމުން ގެންދިޔަތަން ބަލަހައްޓައިގެން ތިބީއެވެ.
ޖެހިގެންއައިރޭ އެވަލުކުއްތާ، ކަޅު ތިން ގެރީގެ ތެރެއިން ގެރިއަކަށް ހަމަލާދީފިއެވެ. ކީއްވެތޯއެވެ؟ ސަބަބަކީ އެއިގެ ތެރެއިން އެއް ގެރި މަދުވުމުގެ ސަބަބުން އެގެރިތަކުގެ ބާރުދެރަވެފައިވާތީއެވެ. މިހާރު ކުރީގައި ހަތަރު ގެރި އެއްކޮށް އުޅުނުހައި ބާރުގަދައެއްނޫނެވެ. މިތިންގެރި، އެގެރިތަކުގެ އެކުވެރިޔާ އެކަހެރިކޮށްލުމުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ، ވަލުކުއްތާ އެއިގެތެރެއިން އެއްގެރި ޝިކާރަކޮށްލުމެވެ. މިހާރު ބާކީ ތިބީ ދެ ގެރިއެވެ.
ހަމައެފަދައިން ޖެހިގެން އައިރޭ މާބޮޑު އުނދަގުލަކާއިނުލައި އެއިގެތެރެއިން އެއްގެރި ޝިކާރަކޮށްލައިފިއެވެ. ސަބަބަކީ ބާކީ ތިބީ ދެ ގެރިކަމަށްވެފައި އެމީހުންގެ ބާރުދެރަވެފައިވާތީއެވެ. އެންމެ ފަހުރޭ ބާކީ އޮތީ އެންމެ ގެރިއެކެވެ. ބިރުވެރިކަމާއިއެކު ގޮތްހުސްވެފައިހުރެ ކުއްތާގެ ކިބައިން ސަލާމަތްވުމަށްޓަކައި ފަރާތްފަރާތަށް ގެރި ދުއްވައިގެންފިއެވެ. ނަމަވެސް މިހާރަކު ގެރި ސަލާމަތްކުރާނެ، އަދި އެހީވެދޭނެ ފަރާތެއްނެތެވެ. ކުއްތާވެސް ގެރި އަތުލެވޭނެކަމުގެ ޔަޤީންކަމާއިއެކު ގެރި ފަހަތުން ދުއްވައިގެންފިއެވެ. އަދި ގެރި ވަރުބަލިވެގެން ބިންމައްޗަށް ވެއްޓޭނެކަން ކުއްތާއަށް އެނގެއެވެ. ގެރިއަށް ކުރެވޭނެ އެއްވެސް ކަމެއް ނެތެވެ. ކުއްތާ ވަރަށް އުފަލުން ގޮސް ގެރީގެ ކަރުގައި ދައިގެންފިއެވެ. އެވަގުތު ގެރީގެ އެންމެ ފަހު ބަސްތައް ބުނަމުން ދިޔައެވެ. ވަރަށްވެސް މުހިއްމު ބަސްތަކެކެވެ. އެބަސްތަކުން އަހަރެމެންނަށް އަގުހުރި ފިލާވަޅުތަކެއް ޙާޞިލްވާނޭ ބަސްތަކެކެވެ. މިކަޅުގެރި ބުނަމުން ދިޔައެވެ. "ކުއްތާ ހުދުގެރި ޝިކާރަކުރި ދުވަހު އަހަރެންވެސް ޝިކާރަކޮށްފިއެވެ. ހުދުގެރި ޝިކާރަކޮށްލުމަށް ދޫކޮށްލިދުވަހަކީ ތިމަންގެ އަޖަލު ނިމުމަށް ދޮރު ހުޅުވައިލި ދުވަހެވެ. އެދުވަހަކީ އަހަރެން މަރުވި ދުވަހެވެ. އަހަރެން މިވަގުތަކު މަރެއްނުވަމެވެ. އަދި މިއަދަކުވެސް އަހަރެން މަރެއް ނުވާނެއެވެ.... އަހަރެން މަރުވި ދުވަހަކީ ކުއްތާއަށް ހުދުގެރި ކާލުމަށް ދޫކޮށްލިދުވަހެވެ."
އެންމެހައި ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! ޔަޤީންވާކަމަކީ ތިޔައިގެ ތެރެއިން ބައެއްމީހުނަށް މިވާހަކައިން ޢިބްރަތްތެރި ފިލާވަޅުތަކެއް ދޭހަވާނެކަމެވެ. މިހާރު މިބަޔާންކޮށްދޭން އުޅެނީ މި ފިލާވަޅުތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއް ފިލާވަޅުތަކެވެ. إن شاء لله.
ފުރަތަމަ ފިލާވަޅު : އިސްލާމީ އުއްމަތް.
މިވާހަކަޔަކީ މިއަދު މުސްލިމުންގެ ޙާލަތު ބަޔާންކޮށްދޭ ވާހަކައެކެވެ. މިއީ އަދުގެ ދުނިޔޭގައި ހަމަ ކަންހިނގަމުންދާގޮތެވެ. އަހަރެމެން މިތިބެނީ އިސްލާމީ ޤައުމަކަށްފަހު ޤައުމެއް ކާފަރުންގެ އަތްދަށުވާތަން ބަލާށެވެ. އަހަރެމެން ހަމައެކަނި ބަލަހައްޓައިގެން ތިބެނީއެވެ. ކުރެވޭ އެއްވެސް ކަމެއްނެތް ޙާލަތުގައެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ފަލަސްޠީން ބީވެގެން ދިޔައިރު ކުރެވުނު ކަމެއް ނެތެވެ. ޤައުމަކަށް ފަހު ޤައުމެއް މައްސަލަތަކުގެ ތެރެއަށް ވެއްޓެމުން ދަނީއެވެ. ތިބާއަށް ކަޝްމީރު ފެންނާނެއެވެ. ހަމައެފަދައިން ޝީޝާން، އަދި އަފްޣާނިސްތާންވެސް ފެންނާނެއެވެ. އެންމެފަހުން ޢިރާޤެވެ. އެކަން ހުއްޓުވުމަށް އުއްމަތައް ކުރެވުނު ކަމެއް ނެތެވެ. އުއްމަތުގެ މީހުން ބަލަހައްޓައިގެން ތިބީއެވެ. ޢިރާޤް މިހާރު އެވަނީ ފުންވަޅުގަނޑަކަށް ވެއްޓިފައެވެ. އެތަނުގައިކުރާ ހަނގުރާމައަށް ނިމުމެއް ނާދެއެވެ. އަދި މި ހަނގުރާމަ ފުޅާވެގެން ޖެހިގެން އޮތް ސީރިޔާފަދަ ޤައުމުތަކަށް ފެތުރިގެން ދިޔުމާއި ކައިރިވެއްޖެއެވެ. ދެން މި އަނދަވަޅަށް ވެއްޓޭނެ ޤައުމެއް އެންމެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ ﷲ އެވެ! މި ޤައުމުތައް ޖަހައިގަތީ މިއަދަކު ނޫނެވެ. މީގެ އެތައް އަހަރުތަކެއްގެ ކުރިން މިޤައުމުތައްވަނީ ޖަހައިގެންފައެވެ. އިސްލާމީ އެއް ޤައުމު ބީވެގެން ދިޔުމަށް ދޫކޮށްލުމަކީ އިސްލާމީ ކޮންމެ ޤައުމަކާއި އަހަރެމެންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ މީހަކުވެސް ބީވެގެން ދިޔުމަށް ދޫކޮށްލުމެވެ.

ދެވަނަ ފިލާވަޅު : އެއްބައިވަންތަކަން.
މިވާހަކައިން ދޭހަކޮށްދެނީ ބައިބައިވުމުގެ ހިތި ނަތީޖާއެވެ. މިގެރިތައް އެއްބައިނުވުމުގެ ސަބަބުން ވަލުކުއްތާއަށް މަގުފަހިވެގެންދިޔައީ އޭގެތެރެއިން އެއް ގެރި ޝިކާރަކުރުމަށެވެ. މިހެންވުމުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުންނަށްޖެހުނީ ދުޝްމަނާގެ ކުރިމަތީގައި ބަލިވެ ނިކަމެތިވާށެވެ. އޭ އަޚުންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ މިއުއްމަތުގެ މިސާލެއް ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. ނުޢުމާން އިބްން ބަޝީރު رضي اللّه عنه ރިވާކުރެއްވިއެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްފުޅުކުރެއްވިއެވެ.
« مَثَلُ الْمُؤْمِنِينَ فِى تَوَادِّهِمْ وَتَرَاحُمِهِمْ وَتَعَاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَكَى مِنْهُ عُضْوٌ تَدَاعَى لَهُ سَائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّى ». (رواه مسلم)
މާނައީ: "މުއުމިނުންގެ މިސާލަކީ އެއުރެން އެކަކު އަނެކަކުދެކެ ލޯބިވުމުގައްޔާއި، އެކަކު އަނެކަކަށް ހަމްދަރުދީވުމުގައްޔާއި، އެކަކު އަނެކަކަށް އޯގާތެރިވުމުގައި އެއްހަށިގަނޑެއްގެ މިސާލެވެ. ހަށިގަނޑުން ގުނަވަނަކަށް ތަކުލީފެއް ޖެހޭ ހިނދު ނިދިނައިސް ހޭލާހުރުމާއި ހުންއައުމުގެ ސަބަބުން މުޅި ހަށިގަނޑަށް އެކަމުގެ ވޭން އިޙުސާސްވެއެވެ."
ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمގެ މި ޙަދީޘްފުޅުގެ މާނައަކީ ތިބާގެ އިނގިލިން ނުވަތަ ފައިން ނުވަތަ ހަށިގަނޑުން އެއްވެސް ގުނަވަނެއް ޒަޚަމްވެއްޖެކަމުގައި ވަނީނަމަ އެކަމުގެ ސަބަބުން ލިބޭ ވޭނުގެ ސަބަބުން ނިންޖެއް ނާންނާނެއެވެ. އަދިހަމައެއާއިއެކު ހަށިގަނޑުން ހުމުގެ އަސަރު ފެންނަން ފަށައެވެ. އެއީ އެޒަޚަމްވެފައިވާ ތަނުގައި އުފެދިފައިވާ ނުރައްކާތެރި ބެކްޓީރިޔާތަކާއި ދެކޮޅަށް ހަށިގަނޑު ކުރާ ހަނގުރާމައިގެ އަސަރެވެ. އެފަދަ ޙާލަތެއްގައި ހަށިގަނޑު މަސައްކަތް ކުރަމުން އެދަނީ ދުޝްމަނުންގެ ކިބައިން ކާމިޔާބު ލިބޭތޯއެވެ. ވުމާއިއެކު މިހަނގުރާމައިގައި މުޅި ހަށިގަނޑު ބައިވެރިވެއެވެ. މިއީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم މިއުއްމަތުގެ މިސާލު ޖައްސަވާފައިވާ ގޮތެވެ.
ކަންމިހެންހުރުމާއިއެކު ދުނިޔޭގެ އިރުމަތީ ނުވަތަ ހުޅަނގުގައި، ދެކުނު ނުވަތަ އުތުރުގައި ހުރި މުސްލިމަކު އެމީހާގެ މެދު ހަށީގައި ނުވަތަ އިނގިއްޔެއްގައި ރިއްސައިފި ކަމުގައިވިޔަސް، ތިބާގެ އަމިއްލަ ޢާއިލާ މީހެއް ފަދައިން އެކަމުގެ އިހްސާސް ކުރަންޖެހޭނެއެވެ. ތިބާ ވިސްނަނީ ހަމައެކަނި ތިބާގެ އަމިއްލަ ނަފުސާއި ތިބާގެ އާއިލާ މީހުންނާއި މެދުގައިކަމުގައިވާނަމަ އެއީ ގޯހެކެވެ. މިފަދަ ވިސްނުމެއް ގެންގުޅެފިކަމުގައިވާނަމަ ތިބާއަކީ މާތް ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވާ "އެއް ހަށިގަނޑުގެ" ބައެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ އެކަލޭގެފާނު އެބަޔާންކުރައްވަނީ މިއުއްމަތުގެ މިސާލަކީ އެއް ހަށިގަނޑެއްކަމުގައެވެ. އެމީހާއަކީ އެހެން ޤައުމެއް އެހެން ޖަމާޢަތެއް ނުވަތަ އެހެން މަޛްހަބެއްގެ މީހެއް ކަމުގައިވީނަމަވެސް އެމީހާވަނީ މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ކަމުގައިވާނަމަ، އެމީހާ ހިމެނޭނީ މި "އެއް ހަށިގަނޑު" ގެ މިސާލުގެ ތެރޭގައެވެ.
ނަމަވެސް ހިތާމަޔަކީ ބައެއް ފަހަރަށް "މުސްލިމުންނަކީ ހަމައެކަނި އަހަރެންނާއި އަހަރެންގެ ޖަމާޢަތުގެ މީހުން" ކަމަށް ވިސްނޭތީއެވެ. ކީއްވެތޯއެވެ؟ ސަބަބަކީ އަނެކާއަކީ ތިމާގެ ޖަމާޢަތުގެ މީހަކަށްނުވާތީ ނުވަތަ ތިމާ އުޅޭގޮތަށް ތަބާނުވާތީއެވެ. މީހެއްގެ މައްޗަށް ކުފުރު ސާބިތުނުވާހާ ހިނދަކު އެމީހަކުވާނީ މުސްލިމުންގެ ތެރެއިންނެވެ. މުސްލިމެއްގެ ކިބައިން ތިމާ ހިތްނޭދޭ ސިފައެއް ފެނުނުކަމުގައިވިޔަސް އޭނާއާއި ރުޅިވެ ގުޅުން ކަނޑައިހެދުމަކީ ހެޔޮވާވަރުގެކަމެއް ނޫނެވެ. އަހަރެމެންގެ ތެރޭގައި ޒާތީ މައްސަލަތައް، ޢާއިލީ މައްސަލަތައް ނުވަތަ ގޯތިގެދޮރުގެ މައްސަލަތައް ފަދަ މައްސަލަތަކުގައި ތިމާގެ އަޚާއާއި ގުޅުން ކަނޑާލާތަން މިކުޑަ މުޖުތަމަޢުން ފެންނަކަމީ ހިތާމަހުރިކަމެކެވެ. ތިމާގެ އަޚާއާއި ތިން ދުވަހަށްވުރެ އިތުރަށް ވާހަކަ ނުދައްކައި ހުރުމަކީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ނަހީކުރައްވާފައިވާކަމެކެވެ. އަހަރެމެން ވާންޖެހޭނީ އަހަރެމެންގެ އަޚުންނަށް މަޢާފުކުރާ އަދި އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޢުޛުރު ހޯދާ ބައެއްކަމުގައެވެ. އެމީހަކީ އެހެން މަޛްހަބެއް، އެހެން ޖަމާޢަތެއް ނުވަތަ އެހެން ޤައުމެއްގެ މީހެއްކަމުގައި ވީނަމަވެސް ތަފާތެއްނެތެވެ.
މިހާރު އަހަރެމެން އެންމެންވެސް ވާހަކަ ދައްކަމުންދަނީ އެއްބައިވަންތަކަމުގެ މުހިއްމުކަމާއިބެހޭ ގޮތުންނެވެ. އެއްބައިވަންތަކަމަކީ ތިމާގެ އަޚާ އެހީއަކަށް އެދިއްޖެ ޙާލަތެއްގައި، ކުލައަކަށް ވަކި ޖަމާޢަތަކަށް ވަކި އާއިލާއަކަށް ނުވަތަ ވަކި ޤައުމަކަށް ބެލުމެއްނެތި ވެދެވެން އޮތް އެހީއެއް ފޯރުކޮށްދިނުމެވެ. އަދި ދޭދޭ ފަރުދުން އެކަކު އަނެއްކަކަށް ހެޔޮކޮށްހިތައި ވީވަރަކުން އެހީވެ ވާގިވެރިވުމެވެ. އަދި އެކެއްގެވެސް އަބުރާ ޢިއްޒަތައް އުނިކަމެއް އަތުވެދާނޭފަދަ އެންމެހާ ކަންތައްތަކުން ދުރުހެލިވެ ރައްކާތެރިވުމެވެ.
ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ހަދީޘްފުޅުކުރައްވާފައިވާ "...ހަށިގަނޑުން ގުނަވަނަކަށް ތަކުލީފެއް ޖެހޭ ހިނދު ނިދިނައިސް ހޭލާހުރުމާއި ހުންއައުމުގެ ސަބަބުން މުޅި ހަށިގަނޑަށް އެކަމުގެ ވޭން އިޙުސާސްވެއެވެ." މި ބަސްފުޅަށް އިތުރަށް ވިސްނާލަމާތޯއެވެ. ދުނިޔޭގެ އެކިކަންކޮޅުތަކުގައި އަހަރެމެންގެ އަޚުންނާއި އުޚުތުންނަށް ދިމާވާ ދަތިތަކާއި މުޞީބާތްތަކުގައި އަހަރެމެން ބައިވެރިވާންޖެހޭނެއެވެ. ފަލަސްޠީނާއި، ޢިރާޤް، އަފްޣާނިސްތާން އަދި ކަޝްމީރު ފަދަ ޤައުމުތަކަކީ އަހަރެމެންގެ ޤައުކަމުގައި ނުވިނަމަވެސް، އެޤައުމުތަކުގައި ކަންތައްތައް ވަމުންދާގޮތާއި މެދު ފިކުރުކޮށްލަންޖެހެއެވެ. މިފަދަ ބައެއް ޤައުމުތަކުގައި ސިޔާސީ އަދި ދާޚިލީ މައްސަލަތައް ހުރިކަމުގައި ވީނަމަވެސް، މުސްލިމުންގެ ހައިސިއްޔަތުން އެބައިމީހުންނާއި ތަފާތުކުރުމެއް އޮވެގެން ނުވާނެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި މިފަދަ މައްސަލަތަކެއް ހުރިކަމުގައި ވީނަމަވެސް އަހަރެމެން ދެކެންޖެހޭނީ، އެޤައުމެއްގައިވާ ރައްޔިތުންނަކީ އަހަރެމެންގެ މުސްލިމް އަޚުންނާއި އުޚުތުންކަމުގައެވެ. އަދި މުޅި އިސްލާމީ އުއްމަތާއި ދޭތެރޭގައިވެސް ވިސްނަންޖެހޭނީ މިފަދައިންނެވެ. މިފަދައިން ނުވިސްނާމީހަކީ އުއްމަތުގެ ތެރެއިންވާ މީހެއްނޫނެވެ.
عبد الله بن مسعود رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ހަދީޘްފުޅުކުރެއްވިއެވެ.
«الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ». (رواه البخاري و الترمذي)
މާނައީ : "ޤިޔާމަތްދުވަހުގައި މީހާ ވާހުށީ އޭނާ (ދުނިޔޭގައި) ލޯބިވީ މީހަކާ އެކުގައެވެ."
ޤިޔާމަތްދުވަހު ތިބާވާހުށީ ތިބާ ލޯބިވީ ފަރާތަކާއިއެކުގައެވެ. ތިބާ ލޯބިވީ މުސްލިމުންދެކެ ކަމުގައިވާނަމަ ތިބާ ވާހުށީ މުސްލިމުންނާއި އެކީގައެވެ. އަދި ތިބާ ލޯބިވީ ކާފަރުންދެކެ ކަމުގައިވާނަމަ ތިބާ ވާހުށީ ކާފަރުންނާއިއެކުގައެވެ. މިއީ ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާގެ ޙުކުމެވެ.
ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! ހުރި ހިތާމައެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ! އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ގިނަ އަޚުންތަކަކާއި އުޚުތުންތަކެއް ދަނީ ކާފަރުން ދެކެ އިންތިހާއަށް ލޯބިވަމުންނެވެ. ފިލްމުސްޓާރުންނާއި އަދި އެހެންވެސް މިފަދަ މީސްމީހުންގެގޮތްތަކާއި އަޅާ ހެދުންތައް ކޮޕީކޮށް އެބައިމީހުންނާއި އެއްގޮތްވުމަށް މަސައްކަތްކުރަމުންނެވެ. އެއިންމީހަކު އަހަރެމެންގެ ޤައުމަށް އަތުވެއްޖެކަމުގައިވާނަމަ މިކަން ވަރަށް ބޮޑަށް ފާހަގަކުރެވޭނެއެވެ. އަދި ދުވާލުގެ ގިނަ ވަގުތުތަކެއްގައި މިޚިޔާލީ ފަލްސަފާގެ ދުނިޔެއަށް ޣަރަޤްވެގެން އިންނަކަމީ މިކަމުގެ މިސާލުތަކެވެ. މިގޮތަށް އެބައިމީހުންނާއި އެއްގޮތްވުމުގެ ނުބައިކަމާއިބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ވަޢީދުގެ ބަސްފުޅުތައް ނީވޭކަހަލައެވެ. އަދި އިވެން ބޭނުންވެސް ނުވާ ކަހަލައެވެ.
އެންމެހައި ބެލެނިވެރިންނޭވެ! ދަރިންނަކީ ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އަހަރެމެންނާއި ޙަވާލުކުރައްވާފައިވާ އަމާނާތެކެވެ. އަދި ހަމަ އެހެންމެ ބޮޑު ނިޢުމަތެއްވެސް މެއެވެ. އަހަރެމެންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ މީހަކީ މިމަސްޢޫލިއްޔަތާއިމެދު ޤިޔާމަތްދުވަހު ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާގެ ދަރުބާރުގައި ސުވާލުކުރެވި، އެކަމަށް ޖަވާބުދާރީ ވާންޖެހޭނެމީހެއްކަމާއިމެދު ވިސްނާލެއްވީމުތޯއެވެ؟ އަހަރެމެންގެ ލޮބުވެތި ދަރިންތައް "ހެރީޕޮޓަރ" ފަދަ ޚިޔާލީ ފުލޯކުގެ ދުނިޔެއަށް ވެއްދުވީ ފަހެ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ "ބޮލީވުޑް" ގެ އިޝްޤީ ލޯބީގެ ދުނިޔެއަށް ދަރިންތައް ދޫކޮށްލި ދޫކޮށްލުމަކީ މިދެއްވި ބޮޑު އަމާނާތައް ޚިޔާނާތްތެރިވުން ނޫންތޯއެވެ؟
ހިތާމައިގެ މައްޗަށް ހިތާމަހުއްޓެވެ! ގުރޭޑް ހަތަރެއް ފަހެއްގައި އުޅޭ ކުޑަކުދިން ހިންދީބަހުން ވާހަކަ ދައްކައި ހަދާއިރު، ޤުރުއާން ކިޔަވަން ނޭނގޭކަމީ ޢަޖައިބުވާ ވަރުގެ ކަމެއްނޫންތޯއެވެ؟ ދަރިން ތަރުބިއްޔަތުކުރުމުގައި އެކަލޭގެފާނުދެކެ ލޯބިވުމަށް އަހަރެމެންގެ މާތް ނަބިއްޔާ ދެއްވި އިރުޝާދަށް އެއްވެސް ބެލުމެއް ނެތެވެ. ދަރިންތައް ލޯބިކުރަމުން ދަނީ އެކާފަރުންގެ ހެދުން އެޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއާއި އެބައިމީހުންގެ ދިރިއުޅުމެވެ. ދަރިން މިފަދަ މަގަކުން ދިޔުމަށް ދޫކޮށްލުމަކީ އަހަރެމެންނަށްވެސް އަދި އެކުދިންނަށްވެސް ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގައި ހިތާމަ ލިބޭނޭކަމެކެވެ. ޤިޔާމަތްދުވަހު އަހަރެމެންގެ ރަސޫލާއާއި އެކަލޭގެފާނުގެ މަތިވެރި ޞަޙާބީންނާއި އެކުގައިވުމުގެ ޢަޒުމުގައި އެބޭކަލުންނަށް ލޯބިކޮށް، އަހަރެމެންގެ ދަރިންނަށް އެބޭކަލުންދެކެ ލޯބިވުމަށް ދަސްކޮށްދިނުމަކީ ކިހާ ބުއްދިވެރިކަމެއްތޯއެވެ. އެބޭކަލުންގެ ދިރިއުޅުއްވުމާއި މަތިވެރި އަޚްލާޤުން ޢިބްރަތްލިބިގަތުމަކީ އަހަރެމެންނަށާއި އަހަރެމެންގެ ދަރިންނަށް ފަލާޙާއި ކާމިޔާބު ލިބުމުގެ ދޮރެވެ.
ތިންވަނަ ފިލާވަޅު : މުސްލިމަކު ހަލާކުގެ ތެރެއަށް ދޫކޮށްލުމުގެ ނުބައިކަން.
عبد الله بن عمر رضي الله عنهماގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްފުޅު ކުރެއްވިއެވެ. "ކޮންމެ މުސްލިމަކީ އަނެއް މުސްލިމާގެ އަޚާއެވެ. އޭނާ، އޭނާގެ އަޚާއަށް އަނިޔާވެރިއެއް ނުވާނެއެވެ. އަދި ދުޝްމިނުންނާ ޙަވާލެއްވެސް ނުކުރާނެއެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ އަޚާގެ ބޭނުންތައް ފުއްދާދިނުމުގައިވާ މީހާ ދަންނައެވެ. މާތްﷲ އޭނާގެ ބޭނުންތައް ފުއްދައިދިނުމުގައި ވޮޑިގެންވެއެވެ. އަދި މުސްލިމެއްގެ ކިބައިން ތަކުލީފެއް ދުރުކޮށްދީފި މީހާ ދަންނައެވެ. މާތްﷲ އޭނާގެ ކިބައިން ޤިޔާމަތްދުވަހުގެ ތަކުލީފުތަކުގެ ތެރެއިން ތަކުލީފެއް ދުރުކޮށް ދެއްވާނެއެވެ. އަދި މުއުމިނެއްގެ ޢައިބު ފޮރުވައިދީފި މީހާ ދަންނައެވެ. މާތްﷲ އޭނާގެ ޢައިބު ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި ފޮރުވައިދެއްވާނެއެވެ." (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ)
މަތީގައި ބަޔާންވެދިޔަ ވާހަކައަށް އަހަރެމެން ވިސްނާލަމާ ހިނގާށެވެ. ކަޅު ތިންގެރި ހީކޮށްގެންތިބީ، އެމީހުންގެ ތެރެއިން ހުދުގެރި އެއްކިބާކޮށްލުމުން އެމީހުން ސަލާމަތްވާނެކަމަށެވެ. ނަމަވެސް ކަންތައްވީ މުޅިން ދިމާ އިދިކޮޅަށެވެ. މި ތިންގެރިއަށްވެސް އެންމެފަހުން ހުދުގެރިއަށް ޖެހުނު މުޞީބާތް ޖެހުނީއެވެ.
ދެން އަޅުގަނޑުމެންގެ ޙާލަތަށް ވިސްނަވާ ލައްވާށެވެ. ކާފަރުން މުސްލިމުންގެ ބޮލުގައި ޓެރެރިޒަމްގެ ކުށްއަޅުވައި، އެތައް މުސްލިމުންނެއްވަނީ އެބައިމީހުންގެ ޖަލުތަކުގައި ހައްޔަރުކޮށްފައެވެ. އަހަރެމެންނަށް ހީވަނީ ހަމަ ކަޅުތިން ގެރިޔަށް ހީވި ގޮތެވެ. އަހަރެމެންނަށް ހީވަނީ ކާފަރުން، މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ޓެރަރިސްޓުންގެ ނަންދީގެން އުޅޭ މީހުން ޖަލައްލައި ބަންދުކުރުމުން، ކާފަރުން މުސްލިމުންނާއި ދެކޮޅަށް ފަށައިގެން އެއުޅޭ ހަނގުރާމަ ހުއްޓާލައިފާނެކަމަށެވެ. މިއީ ހަމަ ކުށްހީއެކެވެ. ކާފަރުންގެ ގޮތްތަކަށް އަހަރެމެން ބޯނުލަނބާހާ ހިނދަކު އެބީހުން ދެކޭނީ އަހަރެމެންނަކީ އެމީހުންގެ ދުޝްމަނުން ކަމުގައެވެ. އަހަރެމެންގެ އަޚުންތައް ކާފަރުންގެ އަތްމައްޗަށް ދޫކޮށްލައިފި ކަމުގައިވާނަމަ އަހަރެމެންނަށްވެސް އާޚިރުގައި ޖެހޭނީ ހަމަ އެއް މުޞީބާތެކެވެ.
އެންމެހާ އަޚުންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! އަހަރެމެންގެ ސަލާމަތް ބޭނުންކަމުގައިވާނަމަ މިގޮތަށް މިކަން ވުން ހުއްޓުވަން އެބަޖެހެއެވެ. އަހަރެމެންގެ ތެރެއިން އެންމެ އަޚަކުވެސް ކާފަރުންގެ އަތްމައްޗަށް ބީވެގެން ހިނގައްޖެ ކަމުގައިވާނަމަ، ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާގެ އެހީތެރިކަމާއި މަދަދު އަހަރެމެންނަށް ނުލިބިދާނެތީ ބިރުވެތިވާން ޖެހެއެވެ. އެހެނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްފުޅުކުރައްވާފައި އެވަނީ "...އަދި އެމީހެއްގެ އަޚާގެ ބޭނުންތައް ފުއްދާދިނުމުގައިވާމީހާ ދަންނައެވެ. މާތްﷲ އޭނާގެ ބޭނުންތައް ފުއްދައިދިނުމުގައި ވޮޑިގެންވެއެވެ. އަދި މުސްލިމެއްގެ ކިބައިން ތަކުލީފެއް ދުރުކޮށްދީފި މީހާ ދަންނައެވެ. މާތްﷲ އޭނާގެ ކިބައިން ޤިޔާމަތްދުވަހުގެ ތަކުލީފުތަކުގެ ތެރެއިން ތަކުލީފެއް ދުރުކޮށް ދެއްވާނެއެވެ..." އެހެންކަމުން މިއަދު އަހަރެމެންގެ އަޚުންނަށް އެހީތެރިވެއްޖެ ކަމުގައިވާނަމަ އަހަރެމެން އެންމެބޮޑަށް އެހީއާއި މަދަދަށް ބޭނުންޖެހޭ ޤިޔާމަތް ދުވަހު ﷲ ގެ އެހީތެރިކަން އަހަރެމެންނަށް ލިބޭނެއެވެ.
އަހަރެމެންނަށް އެނގޭ ހަޤީޤަތަކީ ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާގެ އެހީ އާއި މަދަދުނެތި އަހަރެމެންނަށް ހުރިތަނުން ގުޑައިވެސް ނުލެވޭނެކަމެވެ. އެކަލާނގެ އެހީ އާއި މަދަދު އަހަރެމެންނާއި އެއްކޮށްވުމަށް ބޭނުންކަމުގައިވާނަމަ އަވަހަށް އަހަރެމެންގެ އަޚުންނަށް އެހީވާން ވީއެވެ. އަޚަކު ކާފަރުންގެ އަތްމައްޗަށް ދޫކޮށްލައިގެން ކާފަރުންގެ ރުހުން ހޯދުމަށް މަސައްކަތް ނުކުރާށެވެ. އިސްލާމީ މުޅި އުއްމަތް ހަލާކުކޮށްލައިގެން މެނުވީ ޝައިތާނާ ހިތްހަމައެއް ނުޖެހޭނެއެވެ. އަހަރެމެން އޭނާ ހިތް ހަމަޖެއްސުމަށް ކިތަންމެ ކަމެއް ކުރިކަމުގައި ވީނަމަވެސް އެއީ ކާމިޔާބުވާނެ ކަމެއްނޫނެވެ. އެހެނީ އޭނާއަކީ آدم عليه السلام އާއި ހިސާބުން ފެށިގެން ޤިޔާމަތާ ހަމައަށް އަހަރެމެންގެ ދުޝްމަނެކެވެ. ހަމައެހެންމެ އެންމެހާ އިންސީންގެވެސް ދުޝްމަނެކެވެ.
މިއަދު އަހަރެމެންގެ ތެރެއިން ބޭނުންޖެހިފައިވާ މުސްލިމަކަށް އަޅައިނުލައި ދޫކޮށްލައިފިކަމުގައިވާނަމަ، ޤިޔާމަތް ދުވަހު ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އަހަރެމެން ދޫކޮށްލައިފާނެތީ ބިރުވެތިވާންޖެހެއެވެ.
والله المستعان وعليه التكلان، وصلّى الله وسلّم وبارك على عبده ورسوله نبيّنا محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين، والحمد لله ربّ العالمين

-ނިމުނީ-
______________________________
ނޯޓް: މިލިޔުމަކީ ޝެއިޚް އަންވަރުލް ޢަވްލާކީ ދެއްވާފައިވާ ޚުޠުބާއެއް އަސްލަކަށް ބަލައިގެން، ލިޔެވިފައިވާ ލިޔުމެކެވެ.

އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ