ޢަލީ ނިޝާމް
ހިޖްރައިން 170 ވަނަ އަހަރެވެ. ބައެއް ރިވާޔަތްތަކުގައި ވާގޮތުން ނަމަ 177 ވަނަ އަހަރެވެ. مُحَمَّدُ بِنْ إِبْرَاهِيْمُ بِنْ أَبِيْ سُكَيْنَةَ , طَرْسُوْسُ(ބުނެވޭގޮތުގައި މިއީ މިހާރުގެ ތުރުކީ) އިން ނިކުންނަން ވެގެން عَبْدُ اللهِ بِنْ الْمُبَارَكُ އަށް އަލްވަދާޢު ކިޔަނިކޮށް مُحَمَّدُ بِنْ إِبْرَاهِيْمُ بِنْ أَبِيْ سُكَيْنَةَ އަށް عَبْدُ اللهِ بِنْ الْمُبَارَكُ ޅެންބައިތުތަކެއް ކިޔައި ދިނެވެ. އަދި އެ ޅެންބައިތުތަށް الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ(ޢާބިދުލްޙަރަމައިން) އަށް ރައްދުކޮށްދިނުމަށް އެދުނެވެ. އެޅެންބައިތުތަކަކީ:
يَا عَابِدَ الحَرمَيْنِ لَوْ أَبْصَرْتَنَا ****** لَعَلِمْتَ أَنَّكَ فِي الْعِبَادَةِ تَلْعَبُ
އޭ ދެޙަރަމްކޮޅުގައި އަޅުކަން ކުރާ އަޅުވެރިޔާ އެވެ. ތިބާ އަށް އަހަރެމެން ފެނިއްޖެއްޔާ ތިބާ ތިކުރާ އަޅުކަމަކީ އަހަރަމެން މިކުރާ ކަންތަކާ އަޅާބަލާއިރު ކުޑަކުދިން ކުޅޭ ކުޅިވަރެއް ކަހަލަ ކަމެއް ކަން ތިބާއަށް އެނގޭނެއެވެ.
مَنْ كَانَ يَخْضِبُ خَدَّهُ بِدُمُوْعِهِ **** فَنُحُوْرُنَا بِدِمَائِنَا تَتَخَضَّبُ
އެމީހެއްގެ ކޯތާފަތް ކަރުނައިން ތަތްތަޅުވާ މީހާއަށް އެނގެން ވާނެ އަހަރަމެންގެ ކަރުތައް ތަތްތެޅެނީ ލެއިންކަން
أَوْ كَانَ يُتْعِبُ خَيْلَهُ فِيْ بَاطِلٍ ***** فَخُيُوْلُنَا يَوْمَ الصَّبِيْحَةِ تَتْعَبُ
ނޫނީ އެމީހެއްގެ އަސްތައް ބޭކާރު ގޮތުގައި ވަރުބަލި ކުރުވާ ފަރާތައް އަހަރަމެންގެ އަސްތައް ވަރުބަލި ވަނީ ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނުގައި ހަނގުރާމަކުރުމުގަ ކަން
رِيْحُ الْعَبِيْرِ لَكُمْ وَنَحْنُ عَبِيْرُنَا ***** وَهْجُ السَّنَابِكِ وَالْغُبَارُ الْأَطْيَبُ
ތިމީހުނަށް ވަނީ ޢަތަރުގެ މީރުވަހެވެ. އަހަރެމެނަށް ޢަތަރެއް ކަމުގައި ވަނީ ލޮންސި ޖެހުނީމަ ބުރާ އަލިފާން ކަންޏާއި ހިރަފުހެވެ. އެ އެއްޗެހި މާ ފޮނިވެގެންވެއެވެ.
وَلَقَدْ أَتَانَا مِنْ مَقَالِ نَبِيِّنَا ******** قَوْلٌ صَحِيْحٌ صَادِقٌ لَا يَكْذِبُ
އަހަރަމެންނަށް ރަސޫލާ (صلى الله عليه وسلم) ގެ ބަސްފުޅެއް ވަނީ ވާރިދުފައެވެ. އެއީ ޞައްޙަ އަދި އެހެންމެ ތެދުވެރި، ދޮގު ނުވާނެ ބަސްފުޅެކެވެ.
لَا يَسْتَوِيْ وَغُبَارُ خَيْلِ اللهِ فِيْ ***** أَنْفِ امْرِئٍ وَدُخَانُ نَارٍ تَلْهَبُ
އަހެއް ދުވެފަ ދިޔުމުން އެއަރާ، އިންސާނާގެ ނޭފަތް ފުރާލާ ހިރަފުސްތަކާއި، އަނދައަނދައި ހުންނަ ނަރަކައިގެ އަލިފާނުގެ ދުމާއި ދުވަހަކުވެސް އެއް ނުވާނެއެވެ.
هَذَا كِتَابُ اللهِ يَنْطِقُ بَيْنَنَا ******** لَيْسَ الشَّهِيْدُ بِمَيِّتٍ لَا يَكْذِبُ
އަހަރަމެންނާއި މުޚާޠަބު މިކުރަނީ ﷲ ގެ ފޮތެވެ. (އެފޮތް ބުނެއެވެ) ޝަޙީދަކީ މައްޔިތެއް ނޫނެވެ. އެފޮތް ދުވަހަކުވެސް ދޮގެއް ނަހަދާނައެވެ.
مُحَمَّدُ بِنْ إِبْرَاهِيْمُ بِنْ أَبِيْ سُكَيْنَةَ ވިދާޅުވިއެވެ. އެ ޅެންބައިތުތަށް ހިފައިގެން الْمَسْجِدُ الْحَرَمُ އަށް ދިޔަތަނުން އެތަނުން الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ އާއި ބައްދަލުވިއެވެ. ތިމަންނަ އެޅެން ބައިތުތައް އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔާ ދިނުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ދެލޯ ކަރުނައިން ފުރުނެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. أَبُوعَبْدِ الرَّحْمَان(عَبْدِ اللهِ بِنْ الْمُبَارَكُ) ތެދުބުނެފިއެވެ. އަދި ތިމަންނައަށް ނަޞޭޙަތްތެރި ވެއްޖެއެވެ. ދެން الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ ވިދާޅުވިއެވެ. ތިބާ އަކީ ޙަދީޘް ލިޔާ މީހުންގެ ތެރެއިން މީހެއްހެއްޔެވެ؟ ތިމަންނަ ބުނީމެވެ. އާއެކެވެ. الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ ވިދާޅުވިއެވެ. އަހަރަމެންނަށް أَبُوعَبْدِ الرَّحْمَان ފޮނުވި ޅެންތަކުގެ ޖަވާބެއްގެ ގޮތުގައި މި ޙަދީޘް ލިޔާށެވެ. އަދި الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ ތިމަންނަ އަށް (ޙަދީޘް) ކިޔާދިނެވެ.
مَنْصُورُ بِنْ الْمُعْتَمِرْ އަހަރެމެންނަށް ކިޔާދިނެވެ. أَبُو صَالِحُ، أَبُو هُرَيْرَة ގެ ކިބައިން ރިވާކުރިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު(އަބޫ ހުރައިރާ) ވިދާޅުވިއެވެ. މީހަކު ބުންޏެވެ. އޭ ރަސޫލާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އެވެ. ﷲ ގެ މަގުގައި ހަނގުރާމަ ކުރާ މުޖާހިދެއްގެ ދަރުމަ އާއި ޘަވާބު ލިބޭނޭ ޢަމަލެއް ތިމަންނައަށް އުނގަންނަވައި ދެއްވާށެވެ. ފަހެ ރަސޫލާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. މެދުކަނޑާ ނުލައި ނަމާދު ކުރަން ތިބާ އަށް ކުޅަދާނަވެގެން ވޭހެއްޔެވެ؟ އަދި ނުވިއްލައި، ރޯދަހިފަން ތިބާ އަށް ކުޅަދާނަ ވެގެން ވޭހެއްޔެވެ؟ ދެންފަހެ (އެމީހާ) ބުންޏެވެ. އޭ ﷲ ގެ ރަސޫލާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އެވެ. ތިމަންނަ ތިކަން ކުރުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ ވަރަށްވުރެ މާ ބަލިކަށްޓެވެ. ދެން ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ.
"އެފަރާތެއްގެ އަތްޕުޅުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ނަފްސު ވާ ފަރާތް ގަންދީ ބުނަމެވެ. ތިބާ އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރިކަމުގައި ވިޔަސް ތިބާ އަށް މުޖާހިދެއްގެ މަޤާމަށް ނުދެވޭނެވެ. ތިބާއަށް ނޭނގޭތަ މުޖާހިދެއްގެ އަސް ދިރިހުރިހާ ހިނދަކު އެމުޖާހިދަށް އެއަހުގެ ސަބަބުން ހެޔޮކަންލިޔެވޭ ކަމެއް؟ "
އޭ ދެޙަރަމްކޮޅުގައި އަޅުކަން ކުރާ އަޅުވެރިޔާ އެވެ. ތިބާ އަށް އަހަރެމެން ފެނިއްޖެއްޔާ ތިބާ ތިކުރާ އަޅުކަމަކީ އަހަރަމެން މިކުރާ ކަންތަކާ އަޅާބަލާއިރު ކުޑަކުދިން ކުޅޭ ކުޅިވަރެއް ކަހަލަ ކަމެއް ކަން ތިބާއަށް އެނގޭނެއެވެ.
مَنْ كَانَ يَخْضِبُ خَدَّهُ بِدُمُوْعِهِ **** فَنُحُوْرُنَا بِدِمَائِنَا تَتَخَضَّبُ
އެމީހެއްގެ ކޯތާފަތް ކަރުނައިން ތަތްތަޅުވާ މީހާއަށް އެނގެން ވާނެ އަހަރަމެންގެ ކަރުތައް ތަތްތެޅެނީ ލެއިންކަން
أَوْ كَانَ يُتْعِبُ خَيْلَهُ فِيْ بَاطِلٍ ***** فَخُيُوْلُنَا يَوْمَ الصَّبِيْحَةِ تَتْعَبُ
ނޫނީ އެމީހެއްގެ އަސްތައް ބޭކާރު ގޮތުގައި ވަރުބަލި ކުރުވާ ފަރާތައް އަހަރަމެންގެ އަސްތައް ވަރުބަލި ވަނީ ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނުގައި ހަނގުރާމަކުރުމުގަ ކަން
رِيْحُ الْعَبِيْرِ لَكُمْ وَنَحْنُ عَبِيْرُنَا ***** وَهْجُ السَّنَابِكِ وَالْغُبَارُ الْأَطْيَبُ
ތިމީހުނަށް ވަނީ ޢަތަރުގެ މީރުވަހެވެ. އަހަރެމެނަށް ޢަތަރެއް ކަމުގައި ވަނީ ލޮންސި ޖެހުނީމަ ބުރާ އަލިފާން ކަންޏާއި ހިރަފުހެވެ. އެ އެއްޗެހި މާ ފޮނިވެގެންވެއެވެ.
وَلَقَدْ أَتَانَا مِنْ مَقَالِ نَبِيِّنَا ******** قَوْلٌ صَحِيْحٌ صَادِقٌ لَا يَكْذِبُ
އަހަރަމެންނަށް ރަސޫލާ (صلى الله عليه وسلم) ގެ ބަސްފުޅެއް ވަނީ ވާރިދުފައެވެ. އެއީ ޞައްޙަ އަދި އެހެންމެ ތެދުވެރި، ދޮގު ނުވާނެ ބަސްފުޅެކެވެ.
لَا يَسْتَوِيْ وَغُبَارُ خَيْلِ اللهِ فِيْ ***** أَنْفِ امْرِئٍ وَدُخَانُ نَارٍ تَلْهَبُ
އަހެއް ދުވެފަ ދިޔުމުން އެއަރާ، އިންސާނާގެ ނޭފަތް ފުރާލާ ހިރަފުސްތަކާއި، އަނދައަނދައި ހުންނަ ނަރަކައިގެ އަލިފާނުގެ ދުމާއި ދުވަހަކުވެސް އެއް ނުވާނެއެވެ.
هَذَا كِتَابُ اللهِ يَنْطِقُ بَيْنَنَا ******** لَيْسَ الشَّهِيْدُ بِمَيِّتٍ لَا يَكْذِبُ
އަހަރަމެންނާއި މުޚާޠަބު މިކުރަނީ ﷲ ގެ ފޮތެވެ. (އެފޮތް ބުނެއެވެ) ޝަޙީދަކީ މައްޔިތެއް ނޫނެވެ. އެފޮތް ދުވަހަކުވެސް ދޮގެއް ނަހަދާނައެވެ.
مُحَمَّدُ بِنْ إِبْرَاهِيْمُ بِنْ أَبِيْ سُكَيْنَةَ ވިދާޅުވިއެވެ. އެ ޅެންބައިތުތަށް ހިފައިގެން الْمَسْجِدُ الْحَرَمُ އަށް ދިޔަތަނުން އެތަނުން الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ އާއި ބައްދަލުވިއެވެ. ތިމަންނަ އެޅެން ބައިތުތައް އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔާ ދިނުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ދެލޯ ކަރުނައިން ފުރުނެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. أَبُوعَبْدِ الرَّحْمَان(عَبْدِ اللهِ بِنْ الْمُبَارَكُ) ތެދުބުނެފިއެވެ. އަދި ތިމަންނައަށް ނަޞޭޙަތްތެރި ވެއްޖެއެވެ. ދެން الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ ވިދާޅުވިއެވެ. ތިބާ އަކީ ޙަދީޘް ލިޔާ މީހުންގެ ތެރެއިން މީހެއްހެއްޔެވެ؟ ތިމަންނަ ބުނީމެވެ. އާއެކެވެ. الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ ވިދާޅުވިއެވެ. އަހަރަމެންނަށް أَبُوعَبْدِ الرَّحْمَان ފޮނުވި ޅެންތަކުގެ ޖަވާބެއްގެ ގޮތުގައި މި ޙަދީޘް ލިޔާށެވެ. އަދި الْفُضَيْلُ بِنْ عِيَاضُ ތިމަންނަ އަށް (ޙަދީޘް) ކިޔާދިނެވެ.
مَنْصُورُ بِنْ الْمُعْتَمِرْ އަހަރެމެންނަށް ކިޔާދިނެވެ. أَبُو صَالِحُ، أَبُو هُرَيْرَة ގެ ކިބައިން ރިވާކުރިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު(އަބޫ ހުރައިރާ) ވިދާޅުވިއެވެ. މީހަކު ބުންޏެވެ. އޭ ރަސޫލާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އެވެ. ﷲ ގެ މަގުގައި ހަނގުރާމަ ކުރާ މުޖާހިދެއްގެ ދަރުމަ އާއި ޘަވާބު ލިބޭނޭ ޢަމަލެއް ތިމަންނައަށް އުނގަންނަވައި ދެއްވާށެވެ. ފަހެ ރަސޫލާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. މެދުކަނޑާ ނުލައި ނަމާދު ކުރަން ތިބާ އަށް ކުޅަދާނަވެގެން ވޭހެއްޔެވެ؟ އަދި ނުވިއްލައި، ރޯދަހިފަން ތިބާ އަށް ކުޅަދާނަ ވެގެން ވޭހެއްޔެވެ؟ ދެންފަހެ (އެމީހާ) ބުންޏެވެ. އޭ ﷲ ގެ ރަސޫލާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އެވެ. ތިމަންނަ ތިކަން ކުރުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ ވަރަށްވުރެ މާ ބަލިކަށްޓެވެ. ދެން ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ.
"އެފަރާތެއްގެ އަތްޕުޅުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ނަފްސު ވާ ފަރާތް ގަންދީ ބުނަމެވެ. ތިބާ އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރިކަމުގައި ވިޔަސް ތިބާ އަށް މުޖާހިދެއްގެ މަޤާމަށް ނުދެވޭނެވެ. ތިބާއަށް ނޭނގޭތަ މުޖާހިދެއްގެ އަސް ދިރިހުރިހާ ހިނދަކު އެމުޖާހިދަށް އެއަހުގެ ސަބަބުން ހެޔޮކަންލިޔެވޭ ކަމެއް؟ "
__________________________________________
މި މަޢުލޫމާތުތައް ނަގާފައި ވަނީ تفسير ابن كثير ގެ 3 ވަނަ مجلد ގެ 328 އަދި 329 ވަނަ صفحة އިން.
އިތުރަށް ވިދާޅުވޭ
